Juan Luis Zabala / 2015-03-15 / 640 hitz
Bihar 75 urte izango dira Selma Lagerloef hil zenetik. Haren «idealismo noblea», «irudimen bizia» eta «pertzepzio espirituala»laudatu zituen Suediako Akademiak 1909an, Literaturako Nobel saria eman zionean.
Suedian ez ezik, munduko beste herrialde askotan ere gogoratuko dute egunotan Selma Lagerloef idazlea (Marbacka, Suedia, 1858-1940), bihar, martxoaren 16an, 75 urte izango baitira hil zenetik. Eleberrigintzan nahiz ipuingintzan, obra sendoa utzi zuen Lagerloefek, garai hartako nahiz geroko idazle ezagunek laudatua eta 1909an Nobel sariarekin aitortua. Sari hori jaso zuen aurreneko emakumea izan zen. Lagerloefen literaturan nabari den «idealismo noblea», «irudimen bizia» eta «pertzepzio espirituala» nabarmendu zituen Suediako Akademiako epaimahaiak, Nobel saria hari eman izana arrazoitzean. Bost urte geroago, bere barnean onartu zuen Suediako Akademiak Lagerloef.
«Den guztiarekin duen kidetasun samurra» eta «munduko gauzaki eta izaki guztiekin duen harremanen aberastasuna» nabarmendu zituen Hermann Hessek, Siddharta nobela ezagun euskaratu berriaren egileak, Selma Lagerloef eta haren literaturari buruz idatzi zuen laudoriozko artikulu luze batean. Lagerloefen obretako pertsonaien errealismoa eta bizitasuna miretsi zituen Hessek, eta haren lanetan «lurraren eta herriaren espiritua» hitz bihurtzen dela esan zuen. Lucien Maury idazleak, Hesseren ildo beretik, «umeentzako ipuinik xumeena poesia huts bihurtzeko gaitasuna» miretsi zion beti Lagerloefi.
Lagerloefek «ordena moral unibertsalaren ideia estuegi batekin» zuen menpekotasuna ere aipatu zuen Hessek, baina Lagerloefen obrari baliorik kentzen ez zion «akats txiki bat» irizten zion horri, beste idazle batzuen kasuan larritzat jotzen zuen arren.
Kenzaburo Oeren laudorioa
Hainbat idazle garaikidek ere goraipatu dute Lagerloefen obra, harengandik jasotako eragina aitortzearekin batera; Kenzaburo Oek eta Henning Mankellek, adibidez, beste batzuen artean. Haurtzaroan irakurri zituen liburuen artean, gutxik utzi zioten Oeri Lagerloefen Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige nobelak (Nils Holgerssonen bidaia miresgarria Suedian zehar) adinako arrastorik. Suediako Heziketa Kontseiluaren enkarguz idatzi eta 1907an argitaratu zuen eleberri hori Lagerloefek, eskoletako ikasleek Suediako geografia eta historia ikasteko material gisa erabil zezaten. Gaizki portatzeagatik maitagarri batek sorgindutako mutil koxkor bat da protagonista; sorginkeriatik askatzeko, antzara saldo batekin zeharkatu beharko du Suedia osoa, eta horrek abentura miresgarriak bizitzera darama, lurraldea eta haren historia ezagutuz bide batez. Nobel saria jaso zuenean, 1994an, Oek Lagerloef eta Nils Holgersson aipatuz hasi zuen hitzaldia.
Gösta Berlings saga eleberriarekin (Gosta Berlingsen kondaira) irten zen literaturaren plazara Lagerloef, 1891n, arrakasta handiz. Beren buruari Ekebyko Zaldunak deitzen dion abenturazale talde bateko kideek etxalde bat nola defenditzen duten kontatzen zuen lan horretan, horretarako Sintram izeneko pertsonaia gaiztoari aurre eginez. Ekebyko Zaldunetako bat da Gosta, sagako heroia. Garaiko errealismoari aurre egin zion Lagerloefek, ikuspegi erromantiko batetik, haurtzaroko nekazari giroan entzundako eta irakurritako herri kondairek eskolaren bidez ezagututako idazleen istorioek adinako balioa zutela iritzita.
«Aurreneko obra hura perfektua zen dagoeneko», idatzi zuen Hessek, arestian aipatutako artikuluan, Gösta Berlings saga-z ari zela. «Lagerloefen talentu guztian funtsezkoa dena biltzen zuen; idazleak nortasun sendo eta heldua erakusten zuen». Hainbat film egin dira kontakizun hartan oinarrituta, baina ezagunena Mauritz Stiller zinemagileak 1924an zuzendutakoa da, aktoreen artean Greta Garbo zuela. Aurretik, 1919an, Lagerloefen eleberri batean oinarrituta zuzendu zuen Stillerrek beste film bat: Herr Arnes pengar.
Jerusalem, Liljecronas hem (Liiekronaren etxea), Bannlyst (Erbesteratua), Löwensköldska ringen (Löwensköldarren eraztuna), Herr Arnes penningar (Arne jaunaren altxorra) eta Antikrists mirakler (Antikristoaren mirariak) dira Lagerloefen beste eleberri ezagun batzuk. Narrazio laburren arloan, Troll och människor (Iratxoak eta gizonak), Em saga om en saga och andra sagor (Ipuin bati buruzko ipuina eta beste ipuin batzuk), Legender i urval (Kondaira hautatuak) eta Den heliga natten och andra julberättelser (Gabon gaua eta Eguberrietako beste ipuin batzuk) nabarmen daitezke.
Naziek jazarriei laguntzen
Parisen 1935ean kulturaren alde egindako nazioarteko kongresuan parte hartu zuen emakume bakarra izan zen Lagerloef. George Bernard Shaw, Ramon Maria del Valle-Inclan, Maksim Gorki, Andre Gide, Thomas Mann eta Aldous Huxley izan zituen, besteak beste, solaskide orduan. Bizitzako azkeneko urteetan laguntza eman zien naziek jazarritako intelektual alemanei, eta Nobel sariaren urrezko domina enkantean jarri zuen, erresistentziarentzako dirua lortzeko.
Lagerloefen ipuin bat baino ez dago euskaratuta oraingoz: Gau donea. Yosu Insaustik egin zuen itzulpena, eta Euzko Gogoa aldizkarian argitaratu, orain dela 61 urte, 1954an.