ARTEAREN ENPERADOREA BILUZIK DAGO

Jendeak ez du arte garaikidea ulertzen, artistei ez zaielako hori interesatzen; beste zerbaitetan dabiltza. Jendeak lanak ikustea eta haiekin liluratzea...? Ez, ez. Oso logika ezberdina darabilte artistek. Haien ustez, artistaren subjektibotasuna ikuslearen jarrera baino anitzez garrantzitsuagoa da. Hori da arte garaikidearen bekatuetako bat [Los ocho pecados del arte contemporáneo izeneko liburua kaleratu du Jose Javier Esparzak].

Artearekin pedagogia egiten ahal da, jendeak uler dezan. Baina arte garaikidearekin ezinezkoa da, artearen espresio ulergarria desagertu zenetik. Hori espresionismo abstraktuarekin gertatu zen, Mark Rotho-rekin eta enparauekin. Hortik aurrera egin den guztia artistaren subjektibotasunean oinarritu da, bai eta dagoena apurtu eta probokatu nahian ere. Horretan, oso gauza gutxi dago esplikatzeko.
1970etik aurrera, eskola sortu duen artistarik ez da izan ia. Izan ere, gauza berriak egin nahi izaten dituzte etengabe, eta horrek, definizioz, ez du jarraitasun posiblerik. Lehengo artistek bai, maisu gisa jokatzen zuten. Inguruan bazuten jendea haien teknikak eta adierazpideak jasoko zituena. Hori bukatu da, ordea. Orain egiten den guztia artistaren norberatasunera mugatzen da. Eta hori ezin da esplikatu, psikologoen bidez ez bada. Pedagogia egiten ahal da, hizkera partekatua dagoenean. Ez bertzela.

Zirrararik ez

Artearen munduan ezagutza zirrara gisa ulertu behar dugu. Eta kontua da oraingo arteak ez duela deus ere sorrarazten. Komunikazio haustura izugarria dago horretan. Historian sekula ez da gertatu gizarteak bere garaiko artea ez ulertzea. Arte garaikidea egiten dutenek erraten dute artista ez dela sekula konprenitua izan, baina hori ez da egia. Akademiak protesta egin ohi zuen, baina jendeak artistak segitzen zituen. XVI. mendean, Velazquezen lanak ikusten zituztenek ez zizkieten xehetasun guztiak antzemango; baina liluratuta gelditzen ziren berdin-berdin. Gauza bera gertatu zen Kapera Sixtinoarekin. Michelangelori sekulakoak bota zizkion akademiak, baina kaperak jendea liluratu zuen.

Nolanahi ere, nik ez dut uste artistek iruzur egiten digutenik. Egitekotan, artearen munduak egiten du. Artea ekitaldi handien dinamikan sartuta dago, eta talentudun asko eta asko aurkeztu behar dituzte. Eta, noski, ezinezkoa da garai berean milaka jenio egotea. Hala, arte garaikideko merkatuak behin eta berriz aurkezten dizkigu batere baliorik ez duten lanak. Jakina, hori ez da artisten arazoa; artistek egin behar dutena egiten dute.

Hautsi hausteagatik

Berritasunaren tiraniak agintzen du; bide jakin batzuk egitera behartzen ditu artistak eta, horrela, haien adierazteko gaitasuna mugatu egiten da. Errealitatearekiko lotura hautsi dute gehien-gehienek. Hori, berez, ez da txarra. Hori bakarrik egiten dutenean sortzen da arazoa, eta egiten duten guztia erabat ulergaitza denean. Hausturaren atzean deus ez badago, hau da, hausteagatik bakarrik hausten badute, trauskilkeria egiten dute egunkarietan agertzeko. Eta, trauskilkerian, garrantzia ez du artelanak, ekintzak baizik. Hala, zenbait artistaren urteko lanik handiena egunkarietako azalean agertzea da.

Andersenen ipuin ezagunean bezala, enperadorea biluzik dago, eta, zorionez, azken urteetan hori erratera ausartu dira batzuk, gehiegikeriak izan baitira, eta hori ez da bidezkoa. Hedabideetan, tamalez, gehiegikeriak agertzen dira. Artista on asko, berriz, ez dira inon azaltzen. Bitartekarien errua da hori; arte merkatua egiten dutenena, artea ordaintzen duten politikariena, eta kazetariona ere bai, existitzen ez den arte bat elikatzen ari baikara.

Arte berria eta ona egiten ahal da oraindik, noski. Egiten den guztia ez da kaka zaharra. Badira artista garaikide onak, hala nola, Barceló. Palmako katedralean egin duena izugarri polita iruditu zait, baina nik ez nuke katedralean paratuko. Lana ederra da bere hartan. Baina katedral gotiko bateko txoko batean sartu dute, eta hori ez da ederra.

Asier Azpilikueta, Berria, 2007ko martxoaren 4a
(Moldatua)