araugintza I 1. saioa / 2. saioa / 3. saioa / 4. saioa / 5. saioa
Araugintza I          
           
           

Aditzoinen forma

euskaltzaindia
28. araua (147. or.)

Aditzoinak erabili behar direnean, nola jokatu behar den erraten du Euskaltzaindiak:

   
a)

Normalean aditzoina eta partizipioa bereizi egiten dira: ikasi (partiz.) / ikas (adoin.), bildu (partiz.) / bil (adoin.)...

  • Izugarri ikasi nuen iaz egindako ikastaro hartan.
  • Aurtengoan ere ikas dezaket.
   
b)

Hala ere, aditza beste kategoria batetik datorrenean (gizon / gizondu, ilun / ilundu, ur / urtu...) –tu atzizkia ere erabil daiteke aditzoinean (hots, ur eta urtu biak har daitezke aditzointzat).

  • Mendi tontorreko elurra ur (urtu) dadin, eguraldi epelagoak nahitaezkoak dira.
  • Ni guztien aurrean lotsa (lotsatu) eta gorri (gorritu) nadin ahaleginduko zara.
   
c)

Aditzoinen forma afrikatua denean, ezinbestean eutsi behar zaio forma afrikatuari:

  • Nahi izanez gero, oraintxe bertan huts dezakegu botila. Eta ez *hus dezakegu.
  • Zuri eramanen dizkizut artaziak zorrotz diezazkidazun. Eta ez *zorroz diezazkidazun.
   
d)

Aditzoin bukaerak “-i” amaiera berezkoa duenean (jalgi, iraungi, ebaki, jaiki, iguriki...), “-i” hori ez da galduko:

  • Hartu artazi hauek errazago ebaki dezazun. Eta ez *ebak dezazun.
  • Jalgi hadi plazara! Eta ez *jalg hadi.

Amaierako “-i” hori berezkoa ez duenean, ordea, bestela jokatuko da. Hots, galdu eginen da “-i” hori. Hala nola:

  • Has hadi serio lanean eta ikas ezan gehiago! Eta ez *hasi hadi eta *ikasi ezan.
  • Non utz dezakegu txosten hau? Eta ez *utzi dezakegu.

Salbuespenak dira: “itxi”, “eutsi” eta “iritzi” aditzak. “Itxi” aditzak eutsi egin behar dio amaierako “-i” horri. “Eutsi” eta “iritzi” aditzak bietara erabil daitezke. Hona hemen adibideak:

  • Itxi ezazue ate hori!
  • Euts (eutsi) diezaiogun bizirik geure hizkuntzari!
  • Nork iritz (iritzi) diezaioke gaizki ekimen horri?
   
e)

Ondoko kasu hauetan bakarrik onartzen da “-t” aditzoinaren amaieran:

  • Aditz eratorria denean: laket / laketu; ausart / ausartu; bat / batu...
  • Literatura-tradizioan jokabide bakarra izan duten aditzetan: ezagut, lot, ohart...
  • -di” amaiera duen oinarri batetik eratorritakoetan: hant (<handi), ert (<erdi).
   
f) Gainerakoetan “-t” gabe idatziko da: urrun edo urrundu (baina ez *urrunt), lagun nahiz lagundu (baina ez *lagunt), neur, ezkon, etab.
   

teoria
Aditz perifrastikoetako adizki nagusiaren formaz
ariketa
AGINTERA (I)
ariketa
AGINTERA (II)
ariketa
AHALERA
ariketa
SUBJUNTIBOA
 
     
     
 

araugintza II

Araugintza II

Bibliografia
Helbide elektronikoak
Inprimatzeko bertsioa
Edukiak alfabetikoki