Nola esaten da euskaraz “estar pendiente de un hilo”?

Utzi erantzuna

GALDERA: 

Egun on. Nola esaten da euskaraz “estar pendiente de un hilo”?

ERANTZUNA:

Gaztelaniazko “estar pendiente de un hilo” esapideak adierazten du zerbait edo norbait ez dagoela egoera seguruan, hau da, arriskuan dagoela —are gehiago, arrisku bizian dagoela—. Esate baterako, norbait hilzorian dagoenean erabiltzen da, edota lantokitik kaleratzeko arriskuan dagoenean… Zure kontsultan ez duzunez inolako testuingururik zehaztu, erantzun orokorra emango dizugu.

Zenbait hiztegitan “pender de un hilo” esapidea kontsultatuta, honako ordain hauek proposatzen dituzte:

Elhuyar Hiztegiacolgar/pender de un hilo
harian, hari-harian, hari batean; arrisku handian/bizian egonsu vida pendía de un hilo: haren bizitza arrisku bizian zegoen
Labayru Hiztegiapender de un hilo o colgar de un hilo
lloc. vb.(hari-)harian egon, hari baten egon/hari batean egon, arrisku handian egon, arrisku bizian egon, kinka larrian egon, galtzeko bidean egon/galbidean egon (ir camino de la ruina).Nuestra vida pende de un hilo: Gure bizia hari baten dago. (bizk.)
Zehazki Hiztegiapender de un hilo
hari batean egon: que nuestra vida pende de un hilo, hari batean dagoela gure bizia.

Aukera horietakoren batek balio izango dizulakoan, ongi izan eta nahi duzun arte.

“Laguntzen ari zatzaizkit” zuzena da?

Utzi erantzuna

Galdera:

Zalantza pare bat galdetu nahi dizuet:

  • “Laguntzen ari zatzaizkit” esaldia zuzena da ‘Me estás ayudando’ esateko?
  • Zuzena bada, ez al da oso jasoa?

Erantzuna:

“Laguntzen ari zatzaizkit” zuzena da eta, zuk ongi diozun moduan, ‘Me estás ayudando’ esan nahi du. “ZU NIRI laguntzen ari zatzaizkit” da esaldi osoa, nahiz eta ZU NIRI esan edo idatzi beharrik ez dagoen “zatzaizkit” forman ongi islatuak daudelako bi pertsonak. “zatzaizkit” adizkia NOR-NORI motakoa da eta, adierazi bezala, ZU NIRI pertsonei dagokie.

Beste kontu bat da erregistro jasokoa den irudipena izatea. Ez gaude ohituta NOR-NORI motako adizkiak  ―”zatzaizkit”, “zatzaizkigu”, “gatzaizkizu”, “gatzaizkie”, “zatzaizkidate”, “zatzaizkigute”― erabiltzera. Oso gutxitan baliatzen ditugu, eta irakurri edo entzun ere gutxitan.

NOR-NORI motako beste hauek, ordea, ohikoak dira eta geuri ere erraz ateratzen zaizkigu: “zait”, “zaizkit”, “zaigu”, “zaizkigu”, “zaizu”, “zaizkizu”… Seguruenik ez ligukete zalantzarik sorraraziko “Laguntzen ari zait” edo “Laguntzen ari zaizkit” esaldiek. 

Ohituran datza desberdintasun bakarra:

– ZU NIRI laguntzen ari zatzaizkit (= Laguntzen ari zatzaizkit).

– IZARO NIRI laguntzen ari zait (= Laguntzen ari zait).

– IKASLEAK NIRI laguntzen ari zaizkit (= Laguntzen ari zaizkit).

Bukatzeko, esan behar dizugu “ZU NIRI laguntzen ari zatzaizkit” esaldiaren parekoak beste moduren batean adierazi ohi ditugula normalean —batik bat ahozkoan—. Esate baterako, seguruenik gehienok honela esan ohi dugu: “ZU NIRI laguntzen ari zara”.

Honatx antzeko adibide bat:

– Zu niri laguntzen ari zaren bitartean, besteak lo daude (= Zu niri laguntzen ari zatzaizkidan bitartean, besteak lo daude).

festa/besta/pesta?

Utzi erantzuna

GALDERA: 

Kaixo:

Hainbat lekutan ikusi ditut “festa”, “besta” eta “pesta” hitzak. Ez dakit, ordea, zein den zuzena edo zuzenena. Hirurak onartzen dira?

ERANTZUNA:

Euskaltzaindiaren Hiztegira (EH) joko dugu ikusteko ea hiztegian jasota dauden zalantza eragiten dizuten hitz horiek. Eta, jasota badaude, inolako oharrik duten ikusiko dugu ondoren.

–festa hitza jasota dago, eta ez du ohar berezirik.

–besta hitza ere jasota dago, eta “Ipar. eta Naf.” euskalki marka du. 

–pesta hitza, berriz, ez dago jasota. Euskaltzaindiaren Hiztegian agertzen ez denez, Elhuyar hiztegian begiratu eta ikusiko dugu hor ere ez dagoela jasota. Horrek pentsarazten digu pesta aldaera ez dutela egokitzat jo euskara baturako.

Ondorioz, hori guztia kontuan hartuta: 

festa da hitz orokorra. besta, berriz, egokia da Iparraldean edota Nafarroan erabiltzeko, hau da, bertako hizkeran ari den hiztunak erabiltzeko edo bertako hartzaileentzat jardutean baliatzeko.

Vygotsky abizena euskaraz nola idatzi eta deklinatu behar da?

Utzi erantzuna

Galdera:

Kaixo:

Vygotsky abizena euskaraz nola idazten den jakin nahiko nuke. Batean era bestean, modu desberdinetan ikusi dut idatzita. Eta, bestalde, nola deklinatu behar da? Mila esker zuen zerbitzuagatik.

Erantzuna:

Vygotski abizena bielorrusiarra da; beraz, alfabeto zirilikoa darabilen hizkuntza batekoa, bielorrusierakoa. Euskaltzaindiak 156. arauan —Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio sistema— zenbait orientabiderekin batera taula bat argitaratu zuen transkripzioak egiten laguntzeko: alfabeto zirilikoko letrak eta haien baliokideak hainbat hizkuntzatan (euskaraz, gaztelaniaz, frantsesez, ingelesez, katalanez eta alemanez).

156. arauari jarraituta, Vygotski behar du. Wikipedian bilatu dugu nola idazten den bielorrusieraz zein errusieraz, eta, idazkera hori oinarritzat hartuta egin dugu transkripzioa euskarara, Euskaltzaindiaren taula baliatuz.

Bestalde, Vygotski abizenaren deklinabideari dagokionez, jakinarazten dizugu Euskara Batuaren Eskuliburuan sarrera argigarria datorrela: Erdal hitzen deklinabidea. Euskaltzaindiak sarrera horretan dioena kontuan izanik, Vygotski abizena bokalez amaitzen den beste edozein izen edo abizen bezala deklinatuko dugu; esate baterako, Iturri. Honatx adibide batzuk:

IturriVygotski
IturrikVygotskik
IturririVygotskiri
IturrirenVygotskiren
IturrirekinVygotskirekin
IturrirentzatVygotskirentzat
IturrirenganaVygotskirengana
IturrirengandikVygotskirengandik
……

Irakasgaien izenak letra larriz?

Utzi erantzuna

Galdera:

Kaixo:

Nire zalantza da irakasgaien izenetan lehenbiziko letrak larria izan behar duen edo ez. Esate baterako: “Ikasturte honetan Natur Zientzietan helburu hauek ditugu” edo “Ikasturte honetan Natur zientzietan helburu hauek ditugu”? Alegia, zientziak hitza letra xehez ala larriz?

Erantzuna:

Maiuskulen erabilera dela-eta sortzen zaizkigun zalantzak argitzeko, oso erabilgarria da LETRA LARRIAK erabiltzeko irizpideak argitalpena. Bertan, 57. orrialdearen amaieran dator erantzunda zure galdera. Hauxe dator hitzez hitz:

“Letra larriz hasita idazten dira hezkuntza-mailen izendapenen osagai nagusi guztiak, eta berdin ikasketen, irakasgaien, zehar-lerroen, heziketa zikloen, lanbide-arloen, materien eta, oro har, jakintza-alor guztien izendapenen osagai nagusi guztiak. Moduluak eta lantegiak dira salbuespenak, oso izenburu luzeak izaten baitituzte maiz; horregatik, haien lehenengo hitzaren lehen letra baino ez da larriz idazten”. 

Argigarriak dira, argitalpen horretan bertan, 58. orrialdean hain zuzen ere, datozen adibide guztiak. Guk hona irakasgaien izenak barne dituzten adibideak ekarri ditugu:

  • Bihar, Biologiako azterketa dugu. 
  • Gaur ez da etorri Zuzenbide Zibileko irakaslea.
  • Mirenek Zirkuituen Teoria [irakasgaia] ematen du.
  • Idoia dugu Sexu Berdintasuneko irakaslea. 
  • Atzerriko Hizkuntza eta Hezkuntza Plastikoa irakasgaiak.

Adibide horien arabera, bi osagaiz edo gehiagoz osatutako izenak direnean, osagai guztiak idatzi behar dira maiuskulaz; beraz: “Euskara eta Literatura”, “Biologia eta Geologia”, “Fisika eta Kimika”…

Ondorioz: Natur Zientziak da zuzena, eta ez Natur zientziak.

“energia berriztagarriak” terminoak badu laburdurarik euskaraz?

Utzi erantzuna

Galdera:
Kaixo:
Gaztelaniaz “Energías Renovables” terminorako EE.RR laburdura erabiltzen den bezala, euskaraz “Energia Berriztagarriak” terminoak ba al du? Eskerrik asko!

Erantzuna:
Laburdurak erabiltzen dira ezagunak direnean edo aurretik osorik formulaturik ageri
direnean.


Energia berriztagarrien kasuan, bi kontu aipatu behar dizkizugu:
a) Alde batetik, ez dago ezaguna den laburdurarik. Beraz, erabili nahi izanez gero, asmatu egin beharko zenuke eta aurretik osorik formulatu eta testuan ongi zehaztu.
b) Bestetik, plurala da kontzeptua, eta erdaraz horrelako pluralak bikoiztu egiten dira
(RR.HH = recursos humanos, esate baterako), baina euskaraz ez. Hala, bada, EB egin
beharko genuke, eta hor saltsa handia da: esate baterako Europar Batasuna edo Ezker Batua ere EB siglen bidez laburtzen baitira.


Horregatik guztiagatik, guk gomendatuko genizuke ez erabiltzea. Eta, erabili nahi izanez gero, EnB edo antzeko zerbait asmatzea; aurrez ongi zehaztuta, jakina: XXXXXX energia
berriztagarriak (EnB) XXXXXX.

“didazu” ala “nauzu”?

Utzi erantzuna

Galdera:

Zenbait aditzekin zalantza sortzen zait aditz laguntzailea hautatzeko garaian. Adibidez bi kasu hauetan:

–entzuten didazu edo entzuten nauzu da zuzena?

–deituko didazu edo deituko nauzu da zuzena?

Argituko didazue bi laguntzaileetako zein den zuzena? Milesker!!

Erantzuna:

Bai deitu bai entzun aditzak NOR-NORK motako laguntzailearekin edo NOR-NORI-NORK motako laguntzailearekin joka daitezke. Bi erregimenak dira zuzenak. Oro har, NOR-NORK laguntzailearekin Iparraldeko hiztunek jokatu ohi dituzte: “Ane deitu dut” eta “Entzun nazazu, mesedez” esate baterako. Hegoaldeko hiztunek, berriz, NOR-NORI-NORK motako laguntzailearekin jokatu ohi dituzte: “Aneri deitu diot” eta “Entzun iezadazu, mesedez“.

Bi jokabideak zuzenak izan arren, ez da komeni testu berean biak nahastea. Hau da, jokabide bat hautatu eta hari jarraitzea gomendatzen da.

deitu eta entzun aditzez gain, honako beste hauek ere euskalkien araberako erregimen bikoitza dute zilegi: lagundu, abisatu, bakean utzi, ohartarazi, sinetsi. Beraz, zuzenak dira hauek guztiak: “Etxeraino lagundu ninduen/zidan“, “Abisatu zaitut/dizut“, “Bakean utzi nau/zidan“, “Berak ohartarazi gaitu/digu, gu ez gara konturatu“, “Ez zaitut/dizut sinesten“… 

Halaxe ageri da Euskaltzaindiaren Euskara Batuaren Eskuliburuan, lagundu kontsultatuta.

Onomatopeien zerrendak

Utzi erantzuna

Galdera:

Euskaraz erabiltzen diren onomatopeien zerrenda bat edo horrelako zerbaiten berri
eman ahal didazue, mesedez? Ikerketa sakonak, bertzerik ez dut aurkitzen.
Eskerrik anitz

Erantzuna:

Hona hemen euskal onomatopeien lau zerrenda. Agian ikusiko duzu zerrenda
batetik bestera zenbait onomatopeia ezberdinak direla nahiz eta soinu edo hots bera adierazteko izan. Hizkuntza batetik bestera aldatzen diren bezala, euskalki batetik bestera ere aldatzen dira, eta toki batean era batera adierazten dena beste batean beste batera egiten da. Horietan, zuk zeuk hauta ezazu gustukoena edota adierazgarriena iruditzen zaizuna.


-IVAP: Galdezka (121-130 orr.)
-Berria: Estilo liburua
-Eitb: Bihotzak taup-taup egiten al dizu? Euskal onomatopeiak!
-Joseba Aurkenerena: Euskal onomatopeiak berreskuratzen

Zein da zuzena: “abendu arte” ala “abendurarte”?

Utzi erantzuna

Galdera:

Egun on. Zalantza bat sortu zaigu: ahoz, eta idatziz ere gero eta gehiagotan, abendurarte, goizerarte eta antzekoak entzuten zein irakurtzen ditugu. Zein da egokia gaur egun? Non aurki dezakegu horren inguruko araua?

Erantzuna:

Auzi honetarako Euskaltzaindiak ez du berariazko araurik argitaratu, baina badira zenbait joera edota erabilera nagusitu eta orokortu direnak:

  1. Ontzat ematen dira hiru erabilera hauek: abendu arte, abendua arte eta abendura arte; bihar goiz arte, bihar goiza arte eta bihar goizera arte. Zenbait eragilek -(e)ra arte egitura hobesten edo bultzatzen dute —abendura arte eta bihar goizera arte—, baina Euskaltzaindiak ez du ez forma horren ez besteen alde egin. Hortaz, gaur-gaurkoz hirurak dira erabiltzeko modukoak.
  2. Okertzat jotzen da idazkera hau: *abendurarte, *goizerarte… 

Berariazko araurik ez dagoen arren, Euskaltzaindiak argitara emandako Euskara Batuaren Eskuliburua argitalpenean zabaldu dezakezu informazio hori. Esteka honetan klik eginda, gaiaren inguruan sakontzeko aukera ederra izango duzu:

-RAINO/ARTE


Zuzenak dira “lau urtetan behin”, “lau urtean behin” eta “lau urtero”?

Utzi erantzuna

Galdera:

Egun on. Hauetako zein dago ondo: “lau urtetan behin”, “lau urtean behin”, “lau urtero”?

Erantzuna:

Maiztasuna adierazteko aipatu dituzun hiru aukeren artean, Euskaltzaindiak bakarra onesten du euskara baturako: “lau urtean behin” hain zuzen ere. 110. arauan du arautua afera hau.


a) Inesiboan —NON kasuan— forma mugatua hobesten du; beraz, “lau urtean behin”, eta ez mugagabea den “*lau urtetan behin”.

b) Bestalde, “*lau urtero” bezalako sintagmak ere okertzat jo ditu. [zenbatzailea + izena + -(e)ro] egiturak ez dira egokiak: “hamabost egunero”, “bi astero”,  “zortzi orduro”… 

Zuzenak dira, ordea, [izena + -(e)ro] egiturak: “egunero”, “hamabostero”, “astero”, “orduro”…

c) Bukatzeko, honatx maiztasuna adierazteko beste modu egoki batzuk:

lau urtez behin
 lau urtetarik behin lau urtetarik lau urtetara
lau urterik behin lau urtetik behin lau urtetik lau urtera

Informazioa zabaldu nahi baduzu, sar zaitez Euskaltzaindiak argitaratutako Euskara Batuaren Eskuliburua argitalpenean, zenbatzaileak eta maiztasuna izeneko sarreran.