Juan Luis Zabala / 2014-12-11 / 1.275 hitz

Idazle gisa baino gehiagotan agertzen da hedabideetan editore lanari lotuta, baina obra oparoa du Xabier Mendiguren Elizegik. ‘Arantzak barrurantz’ du ibilbide horretan orain arteko azken urratsa, bost narrazio luzez osatutako liburua.

Bost ipuin luzek osatzen dute Xabier Mendiguren Elizegiren (Beasain, Gipuzkoa, 1964) Arantzak barrurantz liburua (Elkar). Idazle gisa denetik probatu du: neurri estandarreko ipuinak; ipuin luzeak; nobelak; antzerkia; autobiografia, nobela eta saiakeraren arteko hibridazioak; haur eta gazte literatura; askotariko artikulu eta testu laburrak… Baita poesia ere, arlo horretan gustuko emaitzarik ez lortu arren. «Beharbada arrazionalegia naizelako», dio. Baina ipuin luzeetarako berez joera duela konturatu da. Benetan kitzikatzen duena, ordea, berriak zaizkion gauzak idaztea da.

Bakoitza bere aldetik idatzi zenituen Arantzak barrurantz liburua osatzen duten bost ipuinak, baina gero jabetu zinen denak bat zetozela ezaugarri askotan: pertsonaiek gaztaroa iragana dute, ez dute jada amets handi eta zororik, malenkonia giro bat da nagusi haien bizitzetan…

Ez da izan hautu kontziente bat, baina biologiak bere marka uzten du. Idazlearen berezko joera izaten da bere antzeko zirkunstantziak dituzten pertsonaiak asmatzea. Gaztea zarenean, zure pertsonaiak parrandan ibiltzen dira, ligeetan pentsatzen… Idazlearen beraren kezkak dituzte pertsonaiek. Hori ez da ez ona eta ez txarra. Hori berezkoa da. Idazle izan nahiak eta eskua trebatu nahiak bultzatuta, horri kontra egiten ere saiatu izan naiz, nire ezaugarrietatik aparte zeuden pertsonaiak sortzen. Bekatuaren itzala nobelan, adibidez, adineko abade bat; beste zenbait kontakizunetan emakumezko protagonistak asmatu ditut… Baina ipuin hauetan ez dut halako ahalegin berezirik egin, eta sortu zaizkidan bezala idatzitakoak dira. Ez dira istorio autobiografikoak, baina pertsonaien aldarteak izan dezake nirearen antzik.

Aurreko liburu gehienetan bezala, Euskal Herriko gatazka politikoak badu presentziarik, lehen planoan agertu ez arren.

Horren zergatiaz pentsatzen jarri naiz noizbait. Ez da, berez, jakinaren gainean hartutako erabaki bat. Eguneroko lan arrunt bat daukagunok, zortzi orduz udaletxe batean itzultzaile dela, edo fabrika batean tornuari lotuta, edo kazetari, irakasle… eguneroko bizitza arrunt horretatik ere egin dezakegu literatura. [Franz ]Kafkaz geroztik zer esanik ez, edo Herman Melvilleren Bartleby-z geroztik. Baina ez dago dudarik badaudela bizitza nobeleskoagoak. Melvillek Bartleby idatzi zuen, baina Moby Dick ere bai. Abentura gehiagoko bizitzak badaude gure inguruan. Heriotza gertuago izan dutenak, arriskua, erabaki etiko zailak, eta aldi berean gure herrian bizi nahi eta ezinarekin, bitxikeriarekin eta hainbat ezaugarrirekin zerikusi zuzena dutenak. Horrelakoen bizitzek interesa pizten dute, eta horregatik ateratzen dira, nik uste, behin baino gehiagotan nire liburuetan.

Torturaren gaiak presentzia handia du liburuari izenburua ematen dion ipuinean.

Injustiziak izan direla nabarmena da, eta denok dakigu. Baina ETAk egin dituen injustiziak pertsegituak izan dira, epaituak izan dira, eta horien arduradunak zigortuak, zigor bereziki krudelekin gainera. Bestaldeko injustiziak aipatzean, GAL aipatzen da askotan, eta aipatu beharrekoa da, jakina. Baina GAL aipatzeaz gainera aipatu beharrekoa da, eta gutxiegi aipatzen da nire ustez, tortura. Batzuen kalkuluen arabera, azkeneko 50 urteotan 40.000 torturatu izan dira. Ez dago frogatzerik, frogatzea ezinezkoa bihurtzen duen modu batean egiten delako tortura, nahita. Ondorioz, torturaren egileak ez dira izan, kasu gehienetan, ez pertsegituak, ez epaituak eta ez zigortuak. Torturatuak izan direnak ez dira aitortuak izan, ez zaie eman inongo ordainik, eta askotan ez da aitortzen tortura izan denik ere. Desoreka handiegia da, ankerregia. Horren muturreko adibide bat agertzen da ipuin batean, non pertsona batek topo egingo duen, berak ustez ez duen egoera batean, bere torturatzaile izandako batekin.

Kasu horretan nahita bilatu duzu gai hori jorratzea?

Bai. Kasu horretan bai. Nahi nuen kontatu, baina ez nekien oso ondo nola. Liburuaren amaierako eskertzetan, Agurtzane Juanena aipatzen dut. Idazle izan aurretik ezagutu nuen Agurtzane Juanena. Torturaren gaiaren inguruan idatzitako artikulu batengatik jarri zen nirekin harremanetan, eta adiskide egin ginen. Bere kasua kontatu, eta esan zidan nahi zuela hura idatzi baina ezin zuela, gogorregia zela berarentzat. Azkenean kontatu zuen, ezin hobeto, Esan gabe neukana liburuan. Baina ia hogeita hamar pasa zituen gai horri bueltak emanez eta forma aurkitu ezinda, nola kontatu ezin asmatuta. Nik, zorionez, ez dut torturaren esperientzia sufritu behar izan, baina ez da erraza gai hori nola tratatu erabakitzea, arinkeriarik ez egiteko. Buruan neukan gaia, baina buelta asko eman nizkion ipuinari forma bat eta biribiltze bat asmatu nizkion arte.

Homeless sentimentala izenburua duen nobela bat idazten hasi zinela esan zenuen Arantzak barrurantz aurkeztean. Zertan da?

Ez dut aurreratu azkenaldian. Duela hiru urteko udan hasi nintzen idazten, duela bi urteko udan aurreratu nuen gehixeago, baina geroztik aparkatuta daukat.

Zergatik?

Dudak sortu zitzaizkidan formari dagokionez. Nahiz eta ipuin luzeak idatzi, ondo moldatzen naiz ipuinaren egiturarekin. Baina nobelarekin arazoak izaten ditut, bi aldetatik. Batetik, sortzeko unean daukadan bulkada, inspirazio edo kemen horrek ez dit irauten nobela bat idazteko behar den denbora luzean. Bestetik, kosta egiten zait asmatzea zer egitura eman kontatu nahi dudan guztiari, erritmo egokia bilatzea… Nire idazteko moduarekin ere badu zerikusia. Normalean ideia batetik abiatzen naiz, eta ez dut oso ondo jakiten nora iritsiko naizen. Zer idatziko duzun zehazki jakin gabe idazteak dakar hasieran bururatuko ez litzaizkizukeen ideiak izatea, eta horiek politagoak eta distiratsuagoak izaten dira aldez aurretik planeatutakoak baino. Baina alde txar bat ere badu idazteko modu horrek: batzuetan nora ezean gelditzen zarela eta zure lana kaxoian gordetzen duzula.

Horregatik da zure neurria ipuin luzearena?

Bai. Idazten hasi nintzenean ipuin laburragoekin hasi nintzen, neurri estandarragokoekin. Baina denborarekin konturatu naiz istorioak kontatzeko gustatzen zaidan neurria ipuin luzeagoarena dela. Bi faktore uztartzen dira horren atzean, nire ustez. Batetik, benetan horrelako istorioak kontatu nahi ditut. Ez dut egiten ipuin abangoardistarik. Pertsonaia errealistak egiten ditut, haiei gertatzen zaizkien gauzak, haien barrunbeak, sarritan haiei lehen gertatutakoak ere sartzen ditut… Bestetik, berez gustatzen zaidan zerbait izateaz gain, irakurketek ere elikatu dute hori. Ipar Amerikako ipuingileen literatura asko irakurtzen dugu hemen, eta horrek badu eragina. Horrelako liburu asko etortzen dira gure merkatura, gaztelaniaz batez ere, eta horrelako asko irakurtzen ditugu. Europako edo Hego Amerikako ipuingileei ez bezala, Ipar Amerikakoei gustatzen zaie neurri hori, ipuin luzearena.

Zer idazten ari zara orain?

Baditut hainbat istorio hasita, eta nire aldartea aldatuta dago, beste bat da Arantzak barrurantz-eko ipuinak idatzi nuen garaikoarekin konparatuta. Bizitzari alaiago-edo begiratzen diot eta nahiko nuke beste modu batean idatzi, edo beste gai batzuk landu. Ez da erraza. Batzuetan probak egin eta ez naiz gustura geratzen. Eta urteetan aurrera egin eta zenbat eta liburu gehiago argitaratuak izan, orduan eta zailagoa bihurtzen da zerbait berria egitea… Baina bai, nahi nuke zerbait ezberdina egin. Asmatuko dudan, ez dakit.

Antzerkigintzan, arrakasta handia izan duzu azken urteetan. Antzerki gehiago idazteko asmorik baduzu?

Obra bat bidean da, baina ez da berria, lehendik idatzitakoa baizik, Amodiozko ziega. 2015eko otsailean estreinatuko dute Lauka taldeko antzezle gazteek, Zubi sariaren laguntzarekin. Antzerki gehiago idatzi nahi nuke, baina zalantza daukat. Hainbeste gustatu zait nire obrak taula gainean ikustea, zuzendari eta aktore onen eskutik gainera, non antzerkia idaztekotan nahiko nukeen berriro ere antzeztua izatea. Denok dakigu antzerkia paperean nekez argitaratzen eta oso gutxi irakurtzen dela. Horregatik, papererako antzerkia idazteak ez nau kilikatzen. Nahiago nuke talde batekin adostu, eta haiekin batera jardun gero sortze lanetan eta abar… Aukerarik balego, saiatuko nintzateke.

Euskal literatura «auzolan gisa» ulertzen duzula esan zenuen BERRIAk 2006an egindako elkarrizketa batean. Azken urteetan, ordea, ezkutuko lehia eta borroka indibidualen zantzuak nabari dira. Lehengoari eusten diozu?

Begirada zabalduz, idazleen arteko giroa jasotzen duten kanpoko liburuak irakurtzen badituzu, berdin dio gaur egungo Bukaresten den, bi mundu gerren arteko Vienan, 1968ko Pragan edo duela hamar urteko New Yorken, non-nahi daude antzeko saltsak, xextrak, borrokak, nabarmendu nahiak. Ideiekin lan egiten duzunean, ideien aldeko borroka ezinbestekoa da. Lehia giroari naturala eta saihetsezina da. Ez naiz horretaz harritzen, eta ez naiz kexatzen. Baina letretako lana eta bizitza beste modu batean ulertzen duen jendea ere ezagutu dut. Utopikoa izan daiteke, baina nik segituko nuke auzolana erreibindikatzen. Letren munduan ezagutu nuen lehenengo idazleetako bat Joxe Azurmendi da. Azurmendi bere ideien aldeko borrokan partaide da, baina euskal kulturaren ikuspuntu zabal bat izan du beti, eta saiatu izan da bere lana komunitate baten zerbitzuan jartzen. Niretzat eredu bat da.