Nora Arbelbide / 2015-04-18 / 513 hitz
‘Doctrina Christiana’-ren lehen edizioak pista berriak dakartza lapurtera klasikoaz, sorginen aurkako auziez eta kontrarreformaz. Horietako batzuez solastatu dira Baionan.
Zer izan daitekeen ikerketa mundua. Horra Baionako Iker ikerketa zentroko liburutegia, gaztelu berriko gotorlekuan gordea. Eta horra hor, lagun gaztez osatu talde bat. 1617ko liburu batez hitz egiten ari dira begiak ilusioz beteak, irria beti hurbil. Harro lapurtera klasikoan idatzi lehen lana aurkitu izanaz, eta aldi berean, gose, aurkikuntzekin. «Maiz gertatzen den bezala, argitasun baino gehiago problemak sortzen dira», Beñat Oihartzabal Iker guneko ikerketa zuzendariak laburbildua.
Talde hori Aziti Bihia da. Hizkuntzalaritzan eta filologian hezitako ikerlari gazteen taldea. Eta atzo Baionan zen, Iker zentrokoekin Esteve Materrak 1617an Bordelen argitaratutako Doctrina Christiana liburua komentatzen. Duela pare bat hilabete komunikabideetan anitz aipatu izan zena. Izan ere, ordura arte bigarren edizioa zen ezagutua eta aztertua. 1623koa. Eta bada alde handi bat Danimarkako Errege Liburutegian aurkitu lehen bertsioarekin. Orain konparazioa egin egin daiteke. Eta egina dute.
Baina hasteko, bada ere anekdoten mundu bat ikerketarena. Eta horren dastatzeko ere balio izan zuen atzokoak. Hemen, Oxfordeko Unibertsitateko liburutegian dagoen 1623ko liburua zein txikia den komentatzen da, irriz. Hemen, eskandalizatzen da, liburutegi horretan liburua argazkitan hartu bai, baina argazki bakoitza Interneten jartzeko 40 libera esterlina ordaintzea eskatu zietelako. Gazte horien filosofia arras kontrakoa delako. Dena Interneten urririk eman dute (sites.google.com/site/materraedizioa). Danimarkako liburutegia eskertu dute bide batez. Hangoek erraztasun izugarriak jarri dizkietelako 1617koaren faksimilea eskuratzeko. Liburu osoarentzat 40 euro. Danimarkakoak eskertu dituzte, gainera, liburua behar den bezala katalogatzeko aukera eman dietelako. Hots, trukaketa emankorra iduriz. Eta horrelakoak gustukoak dituzte hemen.
Artetik errateko, 1617ko edizioaren jabe zen Otto Thottek (1704-1785) 138.000 liburu zituen bilduak. Guztiak liburutegi horretan dira orain. Baliteke, beraz, beste gauza interesgarri batzuk han lo izatea. Baina horretarako hara joatea egokiena. Eta mementoko elkartekoak ez dira joan fisikoki hara. Joateko ilusioarekin litezke, baina dirua behar. Bizkitartean, faksimilea eta transkripzioekin, badute zer landu.
Adibidez, hauxe. Materra ez zen sortzez euskalduna eta liburua argitaratu eta laster alde egin zuen. Euskara Saran ikasi zuen, hamabi hilabetez, Bertrand Etxautzek (1557-1641) bidalirik. Epe laburregia maila horretako liburu bat euskaraz idazteko, guztien ustez. Ez ote zuen frantsesez idatzi? Eta beste batek itzuli? Hori dute susmoetako bat. Eta Materrak «autoritate gisa izenpetu». Baina Materrak ez dio deus horretaz. Hipotesiak hipotesi, Axularren (1556-1644) izena behin baino gehiagotan entzun zen atzo.
Axularrekiko lotura
1617koaren gramatika orain lantzekoa dute, hain zuzen Axularrekiko harreman linguistikoa argitzeko. Horri lotua, beste galdera hau: «Zertara etorri zen Materra hona? Zergatik lehenbiziko katixima kanpoko batek egin behar izan zuen?», Oihartzabalek berretsia. Orduko Lapurdin zegoen katolikoen eta protestanteen arteko gatazkarekin lotura bat izan lezake. Kontrarreformaren garaiak ziren. Justu liburua aitzin, sorginen aurkako ehiza ere iragan zen. Beste hipotesi batek dio Materra, justuki, bertara ekarri zutela «gauzen baketzeko», Oihartzabalek dioenez. Materrak liburuan sorginez idazten duena aski berezia baita. Sorginen baitan sinesten ez balu bezala, edo inpresio hori eman nahi balu bezala hasteko, bi hipotesiak irekiak gelditu ziren atzo.
Eta beste zalantza hau ere agertu zen. Lehen bertsio horretan ez dira agertzen bekatuak. Zergatik? Haurrentzat idatzi liburu bat dela ere agertzen baita, alta. Eta haurrek bekatuak ikasi behar zituzketen garaian. Huts bat ote? Galdera hori ere irekia da oraindik.