Alde guztietan txakurrak ortozik / oinutsik / hanka-hutsik

Utzi erantzuna

Azalpena

Arazoak edota ezbeharrak leku guztietan daudela adierazteko.

Aldaerak

Hemen eta han txakurrak ortozik

Txakurrak leku guztietan ortozik

Goazen beste herrira, han ere txakurrak ortozik dira

Ameriketan ere txakurrak oinutsik dabiltza

Edonon dauz txakurrek, agiñek zabalik

Etxe guztietan laratza beltza, eta gurean beltzagoa

Ez daude ero guztiak Zaragozan

Leku guztietan leihoak ateari begira

Lekuan lekuan ardiak, beltzen artean zuriak

Photo by Anoir Chafik on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. En todas las casas cuecen habas, En todas partes cuecen habas

fr. Il est des sots de tout pays

en. In every country dogs bite

kat. A tot arreu se’n fa[n], de bolets (, quan plou)

gal. En todas partes cocen fabas

Testuinguruan

Ez naiz ni. Eurak dira; inoiz gu izandakoak. Iluntze aldera San Anton eliza ingurura batzen hasten dira. Gizonezkoak gehienak. Inoiz emakumeren bat ikusi izan dut, baina beti gizonen baten itzalean, babesean, atzean. Errealitate guztietan, atzean beti. Abaro beroaren zain egoten dira. Denbora zigarroa egin artekoa da. Gauaren sikupea aurkitu dute hemen, mundu azpiko zurkulu honetan. Posta eta errolda helbidea. Egun osoan ikusten ez dituzten lagunekin topo egiteko sasoia bihurtzen zaie. Lagunekin, edo beharbada, soilik giza kidea da bilatzen dutena; eurak bezala arnasten duen gizakia edota hotz/gose den gizakumea. Topo egin, edo beharbada elkarrizketa bat izateko aukera. Agian hauxe da eurek sentitzen duten gizartearen laztan bakarra, eguna errari eman ostean jaso ohi dutena. Erne egoteko beharrik ez duten espazioa eskaintzen dio txoko honek. Gerra iluntzean geldituko balitz bezala. Eraikinaren bazterretik sartzen dira, bazterreko saihetsa baitira, bazterrekoak beti bazterreko direlako. Eurei, barriz, bost inporta zaie. Zokondo hori baita etxetik hurbilen dutena, etxetzat har litekeen bakarra. Eurak; egun batean gu izan ziren haiek. Ozen egiten dute berba. Txilioka, sarri. Kalearen alde batetik bestera oihukatzen dute. Hizpideak ez dira mugaren alde honetakotik asko aldentzen. Arazo existentzialistak ere ez. Hemen eta han txakurrak ortozik. Gauza berberek arduratzen dituzte gizonok.

  • Ansorena, J. Ignazio: “Una canción que es muy bonita y me sale muy bien”, in Argia (2005-X-23):

Euskalgintzan oraingoak neke garaiak direla esango nuke. Azken berrogei urteotan hainbeste lan egin da… Nekeak ez du batzuetan goizeko eguzkia ikusten uzten, edo eguerdiko epela gozatzen. Euskaraz dena da zailagoa… itxuraz. Beti gurditik tiraka, noizbait bertan jarrita nahi genuke. Autoz balitz hobeto. Erdaraz gainera bide zabalak dituzte, autopistak. Eta euskaraz astopistak.

Ez da egia hori, azaleko irudipena besterik ez. Han ere txakurrak ortozik. Etxe guztietan laratza beltz. Helburu txiki asko bete ditu euskalgintzak, baita horren txikiak ez direnak ere. Baina aldeko haizearen falta somatzen dugu. Inertzia gure alde jarri behar horretarako. Noiz iritsiko da sari berezi hori? Kamarotetik atera eta ontzia gozo eta aurrera ziur doala ikusi, itsasoa pozik zeharkatzen, belak haizez beteta.

  • Orzaiz, Ion: “Haur pobreziak aurpegi asko ditu, eta uste dugun baino hurbilago dago”, in Berria (2020-X-7):

– Ba al dago loturarik pobreziaren eta eskola porrotaren artean?

– Frogatua dago baietz: familiaren egoera prekarioak eragin handia du ikasketa prozesuan eta eskola porrotean. Gure ikerketen arabera, urtea amaitzerako, haurren pobrezia ia %32ra igo daiteke Espainian. Eta arazo larriena ez da unean uneko argazkia, oraingo gabeziek gazteengan eragin ditzaketen ondorioak baizik. Izan ere, haurtzaroan gertatzen diren fenomenoek bizitza osorako orbana uzten dute, eta gure beldurra da ehunka adingaberen kasuan zauri hori ez ote den gaindiezina izango.

-Euskal Herria ere, oasia bainoago, oihana da askorentzat…

– Bazter guztietan zakurrak ortozik, eta, gure herria, tamalez, ez da salbuespena, baina arazoa ikusezina da. Haur pobrezia aipatzen den aldiro, guztiok irudikatzen ditugu gureak ez diren haurrak, gure bizimoduarekin zerikusirik ez duten tokietan edo muturreko egoeretan bizi direnak. Ideia horri esker justifikatzen ditugu gizarte desorekak: kanpotarrak dira, ez dira gizarteratu… Baina ebidentziak erakusten digu ezetz, hori ez dela errealitatea. Euskal Autonomia Erkidegoan, adibidez, badira familia ugari aurrera egin behar dutenak urtean 7.000 euro jasota, egoera oso prekarioan. Oso nabarmena da azken boladan fenomeno hori larriagotu egin dela, baina lehendik ere bazegoen halako kasuen poltsa bat gure herrian. Gure auzoetan, gure bizilagunen etxean ere gertatzen dira halakoak.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Bizkaiko Hitza, Argia, Berria

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave

Zakurraren ipurdian

Utzi erantzuna

Azalpena

Urrun

Aldaerak

Jaungoikoaren etxean

Amaren etxean

Astoaren buztanpean

Toki ederrean

Urlia lekutan

Photo by Artur Aldyrkhanov on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. En el quinto pino, en el quinto infierno

fr. Au diable Vauvert

Testuinguruan

  • Lasa Etura, Iñaki: “Lasaia eta ipurterrea naiz, kontraesana dirudien arren”, in Berria (2013-II-17):

ETBko ilehori ezagunena da Julian Iantzi (Woodland, AEB, 1967). Komunikatzailea eta berritsua, umore onez erantzun ditu galderak. Hori bai, El conquistador del fin del mundoko irabazleari buruz ez du hitzik esan.

– AEBetan jaio zinen aita artzaina zenuelako, eta 7 urterekin etorri zinen Lesakara. Zein oroitzapen duzu egun horietaz?

– Gure rantxoa, hango lursailak eta animaliak. Gogoratzen dut tarteka aitarekin joaten nintzela pick-up-ean txangoak egitera. Eskolan hasi nintzenean, banekien euskaraz, baina ez gaztelaniaz, ez ingelesez. Komeriak pasatu nituen. Filmetako autobus hori horietako batean joaten nintzen eskolara.

– Euskaraz eta ingelesez soilik jakiteak arazoren bat sortu zizun Lesakara iristean.

– Ez nekien gaztelaniaz. Hona etorri, eta hura paradoxa! Zakurraren ipurdian ikasitako nire benetako hizkuntza ezin erabili! Nire oroitzapenak ez dira sobera onak: paretaren kontra, beti zigorrak jasoz. Nire kalte bakarra, gaztelaniaz ez nekiela.

  • Irazoki Arburua, Koro: Pribilejiatua naiz, in Erran.eus (2021-VII-11):

Konturatua naiz nik normaltzat hartzen ditudan gauzak jende aunitzentzat luxu bat direla: behatz batekin klik egin eta argia pizten zait; txorrota bati buelta eman eta ur garbia daukat; pixa edo kaka egin eta zulo batetik desagertzen da; bizitzeko etxe bat badut; osasun arazoak izan eta medikua dohainik dut; ez dut goserik pasatzen…

Eta pribilegiatua sentitzen naiz, badakidalako badirela milioika lagun elektrizitaterik gabe bizi direnak; uraz hornitzeko zakurraren-ipurdian dagoen putzuraino joan behar dutenak; zura eta plastikoz egindako etxola miserableetan bizi direnak; beren beharrak bazter bateko zulo batean egin behar dituztenak; egunero jaten ahal izateko arazo haundiak dituztenak; medikura joateko kilometroak oinez egin behar dituztenak…

Hitz hauek etorkin batenak dira: «Pribilegiatua baldin bazara, konpartitu ezazu». Zeinen eskaera logikoa eta justua.

  • Begiristain Madotz, Xanti: Euskara debekatua pilotalekuetan, in Elinberri.eus (2017-X-1):

Konturatu bazarete, profesionalen pilota partidu guzti-guztietan, edozein lekutan, berdin da Logroñon, Burgosen, Tuteran, Tafallan, Iruñean, Arbizun, Leitzan, Eibarren, Bergaran, Tolosan, Donostian, Bilbon, Baionan, Donibane Loizunen, Donibane Garazin edota zakurraren ipurdian ere, berdin-berdin-berdin da, baita herririk euskaldunenetan ere, Hegoaldeko pilotaleku guztietan behintzat bai (Ipar Euskal Herrian ez dakit oso ongi nola dagoen gaia), artekari guztiak, beti, espainiera hutsez aritzen dira apustuak egiterakoan, eta, antza denez, inor ez da lotsatzen, ez gorritzen, ez eta deus ere egiten. Gauzarik arruntena balitz bezala hartzen omen du jende gehienak. Eta, pentsa ezazue bestalde, gero, pertsona batzuek nola hitz egiten eta goraipatzen duten pilota euskal kirol peto-petoa bezala; bere dohain eta bertute guztiak goresten dituzte, baina gero sarritan ikusten eta entzuten ditugu pilotari profesional eta botilero euskaldun bat baino gehiago, erdara hutsean beraien artean, beren patxada osoarekin, EITBko kamera eta mikrofonoen aurrean, batere lotsagorritu gabe.

Iturriak

Labayru, Intza, Berria, Erran, Elinberri

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave

Arrats gorri, goiz garbi

Utzi erantzuna

Azalpena

Iluntzerakoan zerua gorri agertuz gero, hurrengo egunean garbi egonen dela adierazteko.

Aldaerak

Arrats-gorri, goizean eguzki

Arrats gorri, goiz argi


Photo by Enq 1998 on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Rojo al poniente, bueno al siguiente

fr. Ciel rouge le soir laisse bon espoir

Testuinguruan

  • Perurena Ansa, Mikel: in Su zelaiak, Susa (2014):

Battitta Etxepare elizarat abiatu da, gerlarat deitzeko ezkila zeinuen emateko. Baina zein da gerlako ezkila zeinua? Bidaxuneko ezkilez arduratu den hamabi urteetan ez du nehoiz gerla ezkilarik jo behar izan. Elizari buruz, trublaturik doa Battitta Etxepare, galderari arrapostu eman ezinik. Zer zeinu behar ditu jo beraz? Suarenak menturaz, laguntza eske? Bataioarenak, sortu berri den gerlarengatik? Bestentzakoak? Hil-zeinuak? Ez dira, bada, aieru txarrekoak izanen Heriori dei eginen dioten ezkila zeinuak? Baina su zeinuek larritu eginen dute jendea, eta aztoratu… Hil-zeinuak jotzea izanen du egokiena, larritasunaren adierazteko. Bertzelako zeinuren bat behar ote luke asmatu? Bo! Ez luke nehork jakinen zer liratekeen zeinu berri horiek, eta pentsatuko lukete Battitta tronpatua dela, edo zoratua. Elizako borta iragatearekin erabaki du ez dela orenik pentsamenduetan agortzeko: hil-zeinuak emanen ditu beraz. «Azken buruan, zer da bada gerla, etsaiak hiltzeaz bertze?». Iluntzean, itzalak hedatzearekin, su gorri batek hartuko du zerua, «Arrats gorri, goiz argi» pentsatuko du Battittak etxe atarian pipari su emanez, bele batek, hesola baten gainetik jautsirik, hildako sagu bat irentsiko du.

Iturriak

Susa

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave

Gorriak ikusi

Utzi erantzuna

Azalpena

Sufritu

Aldaerak

Gorriak eta beltzak ikusi

Eguraldi gorriak ikusi

Egun gorriak ikusi

Gorriak igaro

Senperrenak ikusi

Elorrio(ak) ikusi

Bereak eta bi

Photo by Pierre Bamin on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Pasarlas moradas, pasarlas canutas

fr. En voir des vertes et des pas mûres

Testuinguruan

  • Plaentxia.eus: Soraluzera itzuli zirenean gorriak ikusi zituzten askok, in Plaentxia (2019-X-22):

Etxera bueltatu zirenean askok huts-hutsik aurkitu zituzten haiek; beste batzuek banatuta zuten familia. Gizonezkoen kasuan, berriz, kuarteletik pasa behar izaten zuten askok. Gorriak ikusi zituztela kontatzen dute Isiltasuna Hausten liburuaren gaurko pasartean.

  • Sastre, Alfonso: Ez da pale egiteko oldua, in Susa (1986):

CORTADILLO: Alde honetan behintzat ez dago. Zorigaiztokoa ni! Eta nola agertu behar dugu kapitaindegian txinorik gabe? Adarra jo digu alu arraio horrek, denbora guztian hain txepel etorri eta gero. Hara! Oin-hotsa da. Bera daiteke. (Jaso porra, eta, muturra agertu duen norbaiti eman dio. Han joan da zerraldo. Rinconete da).

RINCONETE: (Grogy). Nin niduan.

CORTADILLO: Esan besterik ez huen.

RINCONETE: Akabatu nauk asesino horrek.

CORTADILLO: Barka iezadak, gizona.

RINCONETE: Gorriak ikusi dizkiat.

CORTADILLO: Nik zer nekian? Txinoa zetorrela urreratzen uste nian nik.

RINCONETE: Odola ugari zihoakidak.

CORTADILLO: Horrela izaten duk burua.

RINCONETE: Buruhezurra igoal puskatu didak.

CORTADILLO: Odola oso eskandalosoa ohi duk, ez apuratu. Eta abia gaitezen. Egon litekek bestaldean ezkutatua, palmera haien artean. (Nekez dabiltza).

  • Kortabarria Olabarria, Beñardo: Atun gorriak, gorriak ikusi beharko ditu, in Elhuyar Zientzia (1999-VII-11):

Kopuruez aritu gara orain artean, baina harrapaketen kopuru altua baino harrapaketen modua larriagoa izan daiteke. Izan ere, errunaldi-garaian dauden atun gorri gehiegi harrapatzeaz gain, atun gazteegiak ere harrapatzen dira. Atun gorria bost urterekin iristen da heldutasun sexualera -30en bat kilo dituenean- , hala ere, legez sei kilo t,erditik gorako atunak ere harrapa daitezke. Mediterraneoan eta Bizkaiko Golkoan sei kilo eta erditik beherako atunen harrapaketa, batez-beste harrapaketa guztien % 35-40 izan daiteke. Horrek esan nahi du atun gazteen merkatua gora egiten ari dela, eta -zientzialarien ikuspuntutik- espeziaren etorkizunak kolokan dagoela. Hori dela eta, aurtengo kanpainari begira, Atunaren Kontserbaziorako Nazioarteko Batzordeak harrapaketen kuota ezarri du, 32.000 tonakoa. Edozelan ere, aipatu Batzordearen iritziz, harrapaketen kopurua 25.000 tonara jaitsiko balitz atun gorriaren galera geratu egingo litzateke, baina ez litzateke suspertuko. Gauzak horrela, argi dago atun gorriak gorriak ikusi beharko dituela.

  • ASPE: Erik Jaka txapeldun, in Aspe (2020-XI-30):

Erik Jaka da 2020ko buruz buruko txapelduna. Ezohiko urte honetan, ezohiko txapelketa joan da, eta txapelduna ere ezohikoa suertatu da. Lehen tantoetatik aurrea hartu du lizartzarrak, eta aurretik joan da amaierara arte. Bukaeran sei tantoren alde ederra ere izan du, baina, azken tantoa egin ezinda, gorriak ikusi behar izan ditu lizartzarrak. Dena den, sufrimenduari esker, 22 eta 20 irabazi dio Jokin Altunari, eta estreinakoz jantzi du buruz buruko txapela. Pozarren agertu da txapelduna partida amaieran: “Amari eskaintzen diot garaipena. Azkenaldian izugarri sufritu dugu familian, eta, dudarik gabe, bera daukat buruan. Berak emandako indarragatik izan ez balitz, ezinezkoa izango zen halako balentria bat lortzea”.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Labayru, Euskaltzaindia, Plaentxia, Susa, Elhuyar Zientzia, Aspe

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave

Hobe da ezer, ezer ez baino

Utzi erantzuna

Azalpena

Hobea izango omen den zerbaiten esperoan, daukatena uzten dutenei esateko.

Aldaerak

Hobe ezer, ezer ez baino

Aireko txoriarentzat eskukoa ez utz


Photo by Aziz Acharki on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Más vale pájaro en mano que ciento volando

fr. Mieux vaut moineau en cage que poule d’eau qui nage

en. A bird in the hand is worth two in the bush

kat. Més val un ocell a/en la mà que cent volan

gal. Vale máis paxaro na man que cento voando

Testuinguruan

  • Hizkuntzen irakaskuntza ingurune kulturanitzetan: Aurrez aurreko 1. saioa, in Ilusionismo Social (2018-II-1):

Ezin bazara 16:30etarako iritsi, edo lehenxeago amaitu behar baduzu, edo soilik saioetako batera etor bazaitezke, ez dago arazorik. Hobe da ezer, ezer ez baino!  Saio hauek elkar ezagutzeko oso baliagarriak dira, batez ere online lana erosoagoa eta dinamikoagoa izateko. Hala ere, ezin bazara etorri, ez kezkatu; aurrez aurreko saioak ez dira derrigorrezkoak ikastaroa gainditzeko (baina bai oso gomendagarriak ikastaroaren dinamikak ulertzeko).

Iturriak

Ilusionismo Social

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave

Adarra jo

Utzi erantzuna

Azalpena

Norbaiti burla egin edo ziria sartu. Iseka egin, trufatu.

Aldaerak

Harpa jo

Azak jo

Bertsoa jo

Tronpa jo


Photo by Blake Weyland on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Tomar el pelo

fr. Faire la barbe

Testuinguruan

  • Egaña, Andoni: Adarra jo, in Berria (2021-II-19):

Munduan ibiltzeko jarrerarik galgarriena dela uste dut. «Niri ez didate adarrik joko» goiburutzat hartuta ibiltzen da zenbait bizitzan. Ezagutuko dituzue inguruan «niri ez didate adarrik joko»-ren batzuk. Eskarmentudun pertsonak izaten dira, txarrak jasandakoak askotan. Une batetik aurrera krak! egin eta «niri ez didate adarrik joko»-ren aldera igaro direnak.

Berekoitzat hartuko dituzu hasieran; xelebretzat akaso; bereari baino begiratzen ez dioten gutiziatsutzat. Baina ez dira hori —hori soilik ez, behintzat—, «niri ez didate adarrik joko»-tarrak. Minetik datoz, eta gai dira berriz min ez hartzeagatik besteri min emateko. Pandemia garaiotan, lehenez gainera, nabarmendu egin dira. Tabernariak esertzeko eskatu diola? Ez doa beretzat. Beti zutik hartu izan du txikitoa berak. Berari «ez diote adarrik joko». Azkenean, xextra. Udaltzainak musukoa ongi jartzeko agindu diola? Ikusi ditu beste batzuk musukoa gaizki jarrita eta haiei ez die deus esan. Zergatik berari bai? Adarra jo nahi al diote? Ika-mika azkenean. Udalerrien mugak ezin direla gainditu? Berari ez diote adarrik joko. Ezagutzen du modu bat…

Jasandako minak beldurra sortzen du. Beldurrak, mesfidantza. Mesfidantzak, «niri ez didate adarrik joko»-tarrak. Eta horiek jendartea zulatzen dute…

  • Mardaras, Arrate: Pendrive, in Susa (2013):

Heldu gara, zorabiatuta zaude, ez duzu egin nahi, honezkero igarri duzu zertara zoazen. Atea jo duzu, txakurraren oin-hotsak entzun dituzu, umeenak dira harrabotsak?

Atea ireki da, aurrez aurre daukazu. Arma aurpegi aurrean jarri diozu.

Zure beste armak kaskoa eta betaurrekoak diren arren, ezagutu egin zaitu.

 — Zer egiten duzu zuk hemen? Ez zenuen pendrivean egon behar? —diotsu editoreak harridura aurpegiarekin.

— Barkatu —bat-batean iratzarritakoaren keinu inozoa egin diozu—, erratu egin naiz, senarra hiltzera joan behar nuen.

— Ba, zoaz agindua betetzera —erantzun dizu—, eta esaiozu idazleari adarrik ez jotzeko ez zuri ez niri.

Adarra jotzen du idazleak? Egoerarik onenean ere eszenatokitik at geratzeko aukera ematen digu-eta! Ikusle hutsak izan gaitezke-eta! Ez al gara, ordea, protagonistaren azalarekin janzten gehienetan? Eta beste pertsonaia askoren azalarekin ere askotan? Horrela, bidaia ezezagun baterako izena ematen dugu. Inongo arriskurik ez duen bidaia baterako izena, edozein mementotan amai dezakeguna, irribarre batzuez edota negar anpulu batzuez ordainduko duguna. Pagotxa hutsa!

  • Azpeitia Eizagirre, Agurtzane: Zestoarren erretolika, in Zestoako Udala (2003):

Garbi dago Zestoan gure aitona-amonek ez dutela erdararen laguntzaren beharrik izan elkarrekin jolastu, haserretu, lan egin, elkarri adarra jo edo maitasun-sentimenduak hitzez adierazteko. Ez dute euskaraz dihardutenean zerbait adierazteko (edozer delarik ere “zer- bait” hori) gaztelerara jo beharrik sentitu. Beren bizitzaren eginbehar guztiak euskara hutsean egin dituzte, horretarako gaitu baitute beren herriko hizkera.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Labayru, Harluxet, Berria, Urtxintxa, Susa, Zestoako Udala.

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave

Orhiko xoria, Orhin laket

Utzi erantzuna

Azalpena

Sorlekuarekiko atxikimendua adierazteko.

Aldaerak

Orhiko txoria, Orhira tira

Gorbeiako beleak, Gorbeiako jokerea

Oizko txoria, beti Oizera

Anbotoko beleak, Anbotora nahi

Edozein txoriri eder zaio bere habia


Photo by A Perry on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Cada uno donde es nacido, y bien se está el pájaro en su nido

fr. À chaque oiseau, son nid paraît beau

kat. Cada ocell troba son niu bell

gal. Ben está no seu niño o paxaro, como está cada un onde foi nado

Testuinguruan

Orhiko xoria Orhin
Bakean da bizitzen,
Bere larre-sasietan
Ez da hura unhatzen;
Han zen sorthu han handitu,
Han ari zen maithatzen,
Han bere umen artean
Gozoki du kantatzen.”

  • Roque Eguzkitza, Iñigo: Hizkuntza garbiak eta nahasiak?, in Idazkola (2011-VIII-21):

Gaur, udaldiko beste irakurgai bat ekarriko dizuet hona: Patrick Leigh Fermor-en Mani: Travels in the Southern Peloponnese. Pasarte asko hauta nitzakeen; esaterako, bidaiako eta mitologiako pasarteak gainazpikatzen dituztenak, edo bidaztien denboraren zentzuaz idatzitakoak, edo Greziaren historiaz egindako oharrak. Nolanahi ere, Orhiko xoriak Orhira nahi izaten duenez (edo Orhin laket izaten denez), grezierari buruzko gogoetatxo bat euskaratu dut zuentzat.

  • Gerindabai: Agur, Juango, in Gerindabai (2014-X-1):

Oroitzen naiz nola maite zenuen Otsagabia, zure amaren herria, zure euskalduntasunaren iturria. Azken batean, “Orhiko xoriak, Orhin laket”.

Iturriak

Garabide.eus, Eusko Ikaskuntza, Idazkola, Gerindabai.

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave

Babak eltzetik atera

Utzi erantzuna

Azalpena

Arazoak konpontzeko edo lan zailena egiteko gaitasuna adierazten du.

Aldaerak

Euliak kendu

Txingarra atera

Photo by P.O.sitive Negative on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Sacar las castañas del fuego

fr. Tirer les marrons du feu

Testuinguruan

  • Ugartemendia, Unai: Arazoren bat badago, geuk atera beharko ditugu babak eltzetik, in Berria (2016-II-9):

Zein lan egingo duzue bertan?

Oso erreferentzia gutxi ditugu: satelite bidezko irudi batzuk eta 1880ko espedizio bateko argazki eta mapa zahar batzuk. Oso leku hezea aurkitzea espero dugu, oso aldaketa handiak izango ditugu eremu oso txikian. Zailtasun handiko tokia izango da. Gainera, izotz eremu ikaragarri handi bat dago han, kilometro koadro askokoa. Glaziarren egoera ikusiko dugu, eta klima aldaketak eragin ditzakeen aldaketak. Logistikarekin izan ditzakegu arazorik handienak; oso urrun dagoenez, arazoren bat izanez gero, geuk atera beharko baititugu babak eltzetik. Gainerakoan, armadarekin edo helikopteroz beharko luke, eta hango baldintzak ez dira onenak izaten. Esplorazioa eta abentura uztartuko ditugu.

  • Epaltza, Aingeru: Aharrausika, in Argia (2004-XI-14):

Ez daki ergatibo bat zuzen paratzen ez erlatibozko esaldi arrunt bat eratzen. Euskaraz ez diozu adituko ateraldi irringarririk, are gutiago sexuaz mintzatzen. Bere kasa, euskarazko libururik, bideorik, joku elektronikorik »bada halakorik?» ez du hautatuko asteburuko txupitoen eraginpean ere. Alabaina, orduak egiten ditu ikastolan edo institutuan, Izen Sintagmaren eta Aditz Sintagmaren adarretan zintzilikatua, esaldi konpletibo eta adberbioen amaraunean harrapatua, zeniezazkidan eta nintzakezu bezalako arbola ahoskaezinen oihanean galdua. Orduak, bai, aharrausika eta aho zabalka. Gero, duela hogei urteko testu irentsi ezina emanen diete etxeko lan, eten ez dadin asperduraren soka. Curriculum bat baitago, eta hura nahitaez bete beharra.
           Iparraldean ez dakit. Hegoaldean alarmak aspalditik piztuak dira: gure gazteena ez da euskara, zapo-euskara baizik, non ez den, bertzerik gabe, erdara. Baina trankil neska-mutilak, errua auzoan da: gizartea, lege eskasak, euskararen etsaien lan maltzurra. Eskolari, ikastolari, dena delakoari, ez zaio noski gehiagorik eskatu behar, aski eta abasto egiten du-eta.

Hamahiru, hamalau, hamabortz, hamasei urtetan, Euskal Hizkuntza eta Literatura irakasgaiak hitzaren besta behar luke izan, baina gazteluko tortura sala bilakatu dute ikasketa planen diseinatzaileek. Gure gazteek begiko zikina nahiago hura baino. Hizkuntzaren barrunbeak irakatsi nahiaren nahian, azal-huts gelditzen ari da babak eltzetik atera behar zizkigun belaunaldiaren euskaltasuna.

  • Ibargutxi, Felix: Nobela, ekintza moduan ulertuta, in El Diario Vasco (2017-V-17):

Pratek uste du «pertsona normalen Baztan hori» agertzen dela eleberrian. «Hemen ez da agertzen literaturak orain arte agertu duen Baztan hori, ez da olerkigintzako Baztan berde eta polit hori. Nobela beltza ezin da izan Martikorena edo Benito Lertxundiren kanta bat; Eskorbutoren kanta izan behar da, ‘mucha policía, poca diversión’».

Xabier Mendiguren editoreak protagonistaren deskripzio hau egin du: «Lurra ganoragabea da, ganberroa, boterearen kontra sentitzen da eta babak eltzetik atera beharko ditu». Nobelan zehar etengabeak omen dira musika-aipamenak. «Baztango gida antituristiko moduan ere har daiteke liburua, gazteen lokalak agertzen dira, adibidez, eta kamiseta erreibindikatiboen bilduma ere badugu bertan», esan du editoreak.

  • Meabe, Miren Agur: Hezurren erretura, in Susa (2019):

Herenegun umea zena, neska izan zen atzo, eta helduaro betean da orain. Oroitzapenetan —eskola-egunetan, familia giroan, jolasetan…— bilatu ditu bere nortasunaren lorratzak. Onartzen ditu denboraren joanak emandako gal-irabaziak. Badaki bereizten bizitzari zer eskatu eta zer ez. Babak eltzetik ateratzen ikasi du. Bere egin du falta direnen ausentzia. Ez du sinesten amodioaren balio absolutuan, nahiz eta azken aukera eman maite-kontuei. Ezagun zaizkio beste andre batzuen irrikak eta beldurrak. Ez du galdu ironiaren ufada. Eta bakardadeak eman dio hazten jarraitzeko azken bultzada.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Labayru, Harluxet, Berria, Argia, El Diario Vasco, Susa

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave

Askoren mina, zoroen atsegina

Utzi erantzuna

Azalpena

Jende askori gertatzeagatik hobea edo arinagoa ez dela adierazteko.

Aldaerak

Askoren gaitza, leloaren poza

Photo by Annie Spratt on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Mal de muchos consuelo de tontos

fr. Malheur de plusieurs, consolation d’idiots

en. Two in distress make sorrow less

kat. Mal de molts, conhort de boigs/tontos/bèsties

gal. Mal de moitos, consolo de parvos

Testuinguruan

  • Amatiño: Datuek ez dute benetako larrialdia islatzen, in Eibar.org (2021-I-30):

Mapak eskaintzen duen argazkian EAE ez da zatarren ateratzen direnetakoa, baina… askoren mina, zoroen atsegina omen.

Euskal Autonomia Erkidegoa %10etik beherako sailean (eta kolorean) agertzen da, langabeziaren datu ofiziala, zehatz-mehatz,  %9,99 delako.  Horra zergatik agertzen den %10etik beherakoen artean, nahiz sistemak bigarren dezimala borobildu.

  • Madariaga, Juanra: Berriz, in Deia (2020-VII-30):

Aste honetan bertan, Nekane Murga Jaurlaritzako Osasun sailburuak aisialdian izango diren muga berriak azaldu zituen, eta horren barruan tabernetara joateko grina horri ere ateak itxiko zaizkio. Ostalaritzak neurri berri horiek pairatu beharko ditu beste behin, aglomerazioak eta kontaktu fisiko hori galarazteko xedez. Ordutegi berriak ipiniko dira eta ordu txikietan bertan edaten ibiltzea saihestuko da. Bestelako ekitaldi publiko eta pribatuetan ere publikoaren presen-tzia kopuru mugatuan kontrolatuko da.

Atzerapausoa da, agian konfinamendu berrira pixkanaka eramango gaituena. Dena kontrolpean dagoela esaten duten arren, pandemia berriz hasi da in crescendo, eta egonkortasuna apurtu da.

Egia da epidemia baten joaeraren barruko aktibitate tipikoa omen dela, eta horrexegatik, inguruko herrialdeetan antzeko kasu datuak badituzte, baina badakizue, askoren mina, zoroen atsegina.

  • Tubia, Iker: Tabernen kultura, in Zuzeu.eus (2020-X-22): Enrique Mayak dio Iruñean neurriak zorroztekotan, Iruñerri guzira zabaldu beharko liratekeela mugak. Askoren mina, zoroen atsegina. Alkate jaunak badu zertaz kezkatu gainerako herrietan muturrik sartu gabe.

Iturriak

Elhuyar hiztegiak, Eibar.org, Deia, Zuzeu.eus

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave

Kosta ahala kosta

Utzi erantzuna

Azalpena

Zerbait lortu nahian behar den bezainbeste ahaleginduko garela esateko erabiltzen da.

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. cueste lo que cueste

fr. coûte que coûte

en. at all costs, not matter what

Testuinguruan

=> Gallego, Juanma: “Kosta ahal kosta, ‘eureka’ baten bila”, in Berria (2017-04-02) [https://www.berria.eus/paperekoa/1957/014/001/2017-04-02/kosta_ahala_kosta_eureka_baten_bila.htm; kontsulta-data: 2018-06-04]. 

«Procalcitonin to detect invasive bacterial infection in non-toxic-appearing in- fants [?]. Inpaktu indizea: 3,577. Kuartila: 1». Osakidetzako txosten batean agertutako aipamen bat da, baina edonon topa daitezke halakoak. Zientzialariek beren lana epaitzeko eta neurtzeko erabilitako zenbakiak dira horiek. Zenbakien bila, ikertzaileak saiatzen dira ospe handiena duten aldizkarietan argitaratzen, eta ahalik eta aipu gehien lortzen. Horren arabera neurtzen baita artikulu baten garrantzia zientziaren alorrean. Hain da handia presioa, ezagun egin da Publish or perish esaldia: publikatu edo hil.

Egindako lana ebaluatzeko sistema da hori, eta, beste baten faltan, beharrezkoa da egun. Baina ibilbide profesionalean aurrera egiteko zientzialariek behar dituzten nota horiek puntu ilun asko izan ditzakete. Besteak beste, zientzia artikulu ugari kosta ahala kosta ekoizteko beharra. Argitaratzeko presioa aspaldikoa da, baina azken urteotan bereziki «jasangaitza» bihurtu dela dio NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoko Kultura Zientifikoaren Unitateko arduradun Joaquin Sevillak.

=> Arregi, Juan Mari: “Kosta ahala kosta”, in Argia (2010-08-01) [http://www.argia.eus/argia-astekaria/2241/kosta-ahala-kosta; kontsulta-data: 2018-06-04].

Espainiako Gobernuak finantza eta ekonomia krisiaren aurrean duen jarreraz nahi dena esan liteke. Baina inork ezingo du esan krisiaren kontrako bere politikak “elektoralistak” direnik. Boterea galtzea ekar dakioke. Berak jadanik esan du: “Krisia gainditzeko erreformak eta neurriak aurrera eramango ditut kosta ahala kosta”.

=> Elustondo, Miel Anjel: “Biziraupena kontsigna guztien gainetik dago”, in Argia (2014-03-02) [http://www.argia.eus/argia-astekaria/2405/garbine-ubeda; kontsulta-data: 2018-06-04]

Aurkezpenean zuk esana: “Hobe da belauniko bizi, zutik hil baino”, Che Guevararen eta gainerakoen hitzak irauliz, alegia.

Esaldia irauli nuen, bai, eta apropos. Frontean, lubakian, txikizioaren erdian dagoen soldaduak ezinbestekoa du kontsigna heroikoa, harrapatuta dago, eta zentzua eman behar dio suntsiketari. Baina gerrak ere badu egunerokotasuna, historia liburuetan aipatzen ez den arren, badu babarrunak eltzetik atera behar hori, eta errutina horretan alderantzikatu egiten da kontsigna: biziraupena kontsigna guztien gainetik dago, bizitza da helburua, kosta ahala kosta aurrera egitea, horretarako egin beharrekoak oso heroikotzat joko ez diren arren, esate baterako belaunikatu. Bizitzarik gabe ez dagoelako ezer. Bizitza dagoen bitartean esperantza ere badelako. Eta ez da alferrikako esana: iraun, etorriko da-eta buelta.

Iturriak

Argia, Berria, Elhuyar hiztegiak, Intza proiektua

facebookShare on Facebook

TwitterTweet

FollowFollow us

PinterestSave