Umeen zentzuna etxean entzuna

Utzi erantzuna

Azalpena

Haurrek entzuten dutena errepikatzen dute; hortaz, kontuz ibili beharra dago.

Aldaerak

Umearen zentzuna, etxean entzuna

Photo by Sai De Silva on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Lo que el niño oyó en el hogar, eso dice en el portal

fr. Ce que l’enfant dit au foyer est tôt connu jusqu’au moustier

kat. El fill del carnisser no el vulgues per barber

gal. O que o neno oíu na casa vaino dicir ao curral

Testuinguruan

UMEEN ZENTZUNA, ETXEAN ENTZUNA

Guraso agurgarriok:

Igorreko Institututik proposamen interesgarri bat etorri jaku:

Hizkuntza, kultura, ahozko tradizioa, … gurasoengandik seme-alabengana pasetan dala kontutan hartuz, zergatik ez garai bateko abestiak, jolas-kantak, esaerak eta abarrekoak hartu eta diska bat grabatzea?. Arratia osoko gurasoentzako proposamena da. Dimako Guraso Elkarteak proiektu honetan parte hartzea erabaki dau eta horregatik, guri toketan jakuna antolatzeko, bilera batera konboketan zaitugu:

-ekainaren 19an, barikuan, arrastiko 6etan, eskolan bertan; animatu zaitez.

Eta Arratiako aintzineko kanta, esaera, jolasa, … ezagutzen badozu, ez gorde zuretzat bakarrik: geugaz konpartitu!

  • De Pedro, Jokin: Umeen zentzuna…, in Hiruka.eus (2004-II-19):

…etxean entzuna”. Ez da aitzakia makala irakasleontzat, ez, ikasleen heziketa txarra euren gurasoei leporatzea.

Gurasoek ere erabili ohi dituzte kontrakoak —baina parekoak, azken batean—: “Gure umeak holakoak eta halakoak egiten dituela eskolan? Zuok irakasleok bideratu, hezitzaileak zarete, ez ba? Horretarako ordaintzen dizuete, kontxo!”

Badakit gauzak apur bat muturrera eroatea dena, baina ez pentsa, bai lehenengoa eta bai bigarrena modukoak, denetarikoak entzun izan dituzte gure ikastetxeetako horma eskarmentudunek.

  • Montes Lasarte, Aitor: Jakinsarea, edo kolonizatuen akademia, in Naiz (2018-III-20):

Umeen zentzuna, etxean entzuna esaten da. Osasun langileekin gauza bera gertatzen da: haurrak etxean bezala, erakunde sanitarioetan sozializatzen dira, ospitaleetan eta arreta guneetan, unibertsitatean zein espezialitatea egiteko orduan. Medikuak ikasia, ospitalean ikusia esan daiteke. Eguneroko jarduera barneratzen dugu, indarrean dagoena oharkabean irentsi, normaltzat hartuz.

Iturriak

Labayru, Dimako gurasoak, Hiruka, Naiz  

Bete-betean asmatu

Utzi erantzuna

Azalpena

Osoki, erabat, guztiz asmatu.

Aldaerak

Erdi-erditik igarri

Bete-betean igarri

Erdiz erdi jo

Photo by Vitolda Klein on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Dar en el clavo

fr. Mettre dans le mille

Testuinguruan

  • Manterola, Aitor: Bete-betean asmatu dut Araskira etortzen, in Berria (2020-X-10):

-Zergatik aukeratu zenuen Araskira etortzea?

-Erakarri egiten ninduen arlo askotan. Kluba oso lan ona ari da egiten urte askoan, eta egonkortuta dago. Zalantzazko egoera honetan, garrantzitsua da gauzak ondo egiten diren leku batean egotea, lasaitasuna emango dizun toki batean. Klubak ondo zaintzen gaitu guztiak; goraka doa ligan, eta jokalari multzoa eta haien jokatzeko modua asko gustatzen zaizkit. Haietako batzuk ezagunak ditut beste talde batzuetatik, Made [Urieta, entrenatzailea] ere ezagutzen dut Espainiako selekziotik. Hiria ere gustatzen zait. Banekien eroso eta pozik egongo nintzela, eta hala da. Bete-betean asmatu dut etortzen.

  • Irureta Azkune, Onintza: Estetikoki erakargarria da eta euskara gozagarri, bete-betean asmatu dute, in Argia:

-Zer da azpimarragarri saioan?

-Munduko esperientzia oso desberdinen berri emateak, beste tribuez aritzeak, alegia, guretik mundura eta mundutik gurera zabaltzeko ikuspegia lantzeko balio du, asmatu du ikuspegi globala ematearekin. Bestalde, ukitu europarra du saioak; ohiko kamera eta irudi estatikoetatik mugimendura salto egin dute. Estekikoki erakargarri izatea, eta euskara gozagarri egitea, hainbeste aipatzen diren garaiotan, bete-betean asmatu du.

Opari berezi bat egin nahi baduzu eta bete-betean asmatu, OPARITU SARRERAK!

  • Iturbe, Arantxa: Honetara ezkero, in Susa:

Nire gurasoak urduri jartzen ziren amatxi etortzekoa zen bakoitzean. Oso gutxitan etortzen zen. Medikutarako ordua goizean goiz zuenetan bakarrik. Amatxi, aitaren ama, urruti bizi baita. Urruti, herrira oinez jaitsi eta bata bestearen segidan autobusak eta, presa, ezina edo pereza izanez gero, taxia ezinbesteko duenarentzat. Autoan minututan konta liteke joan-etorria. Horregatik joaten zen aita haren bila eta etxera ekartzen bezperatik.

Etorkizuna irakurtzen du amatxik. Asmatu, zehaztu zuen behin amak, irakurri ez. Amatxik entzun eta arrazoi eman, horixe, asmatu egiten zuela. Bete-betean asmatu ere. Asmatuko ez balu, inor ez litzaiokeela hurbilduko.

Ama ez zitzaion hurbiltzen. Juxtukoa bakarrik. Kortesiazko muxu parea ematen zioten elkarri lehen. Amatxik burua apartatu zionetik ama ez zen gehiago saiatu. Aitak txikikeria hura noiz ahaztuko ote zuen galdetu zionean etorkizuna asmatzea beste baten gaitasuna zela gogorarazi zion amak.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Ahotsak,  Berria, Argia, Gayarre antzokia, Susa  

Ikusten ez duen begiak ez du minik

Utzi erantzuna

Azalpena

Ikusten, ezagutzen edo jakiten ez denak ez du minik ematen.

Aldaerak

Ikusten ez duen begiak negarrik ez

Ikusten ez duen begiak penarik ez

Ez dakienak ez du damurik hartzen

Bixtatik urrun, bihotzetik urrun

Photo by Danie Franco on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Ojos que no ven, corazón que no siente

fr. Loin des yeux, loin du cœur

en. Out of sight, out of mind

kat. D’allò que els ulls no veuen, el cor no se’n dol

gal. Ollos que non ven, corazón que non sente

Testuinguruan

  • Mendizabal, Jesus Mari: Ni ez naiz txibatoa, in El Diario Vasco (2018-VII-18):

«Zer nezesidade daukak orain hau ateratzeko? Ze nezesidade, motel!?», esango dit baten batek. Tratu txar psikologikoak jasan nituen, isilik; biktimaren atarramendu tristea eraman nuen, isilik; behingo gezurra betiko egia bihur daiteke, isilik; isilik, mina minago bilakatzen da, minbizi… Gainera, ni bakarrik seinalatu eta markatu eta jo izan banindute txibatotzat, gaitzerdi, nonbait hor. Baina, ez. Goierrin bezala Beterrin, Txorierrin edo Bortzirin, Euskal Herri osoan herriro bazen salatzaile txibato juzkaturen bat; batere arrazoi sendorik gabe gehienetan, inbidiaz batzuetan, oker makurrez besteetan, doilorki ia beti… Asko izan ginen oso gaizki tratatuak geure herrietan. Beraz, berandu xamar bada ere, ikus dezala jendeak zer kalte egin duen, pentsa dezala nolako mina eragin duen; senti dezala. Zeren eta, ikusten ez duen begiak ez du minik.

Iturriak

El Diario Vasco

Jai izan

Utzi erantzuna

Azalpena

Norbaiti zerbait lortzea ezinezkoa izanen zaiola adierazteko.

Aldaerak

Jai eduki

Photo by Pineapple Supply Co. on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Llevarlo claro, tenerlo crudo, no tener nada que hacer

fr. Se mettre le doigt dans l’œil

Testuinguruan

Udara begira ordea, nahiago denok bat eginik pilatzea hondartzaren edo terrazaren batean. Distantzia guztiak galduz, guztia geure neurrira bihurtzeko; distantziarik gabe, dena bat egiteko, denak norbera bezalakoak. Bestearentzat lekurik gorde gabe. Distantziarik gabe, ez dugu bestea aintzat hartzen. Uda honetan, jai dugu!

  • Ubera, R. eta Ibarguren, K.: Covid-19: irakaspenak baliatzearen garrantzia, in Naiz (2021-VIII-3):

Egia da txertaketak egoera erabat aldatu duela ospitaleratzeak modu nabarmenean bakanduz, baina ez du lortu gure egunerokoa edo ekonomia normaltzerik, oraindik ere ez baitugu ikasi honetatik planeta osoa batera atera ezean, tunelaren irteera urrunago izango dugula. Elkartasunak bultzatutako mundu mailako txertaketa lortu ezean, aldaera berriak sortuko dira eta atzerapausoak errepikatuko dira.

Beraz, norbanako arduraz eta ardura kolektiboz jokatzen dugu, edo jai dugu. Baina guztiok ez ditugu ardura maila berberak. Gainerakoei ardurak eskatzeak ezinbestean norberak arduraz jokatzea exijitzen du. Zentzu horretan, Jaurlaritzaren jokabidea ez da oso eredugarria izan. Etengabe, pandemia osoan, ardura herritarrengan, Madrilgo Gobernuan, ostalaritzan edo gazteengan jarri du. Etengabe eta iraunkorki. LABI gora eta LABI behera, inolako neurririk hartu gabe edo eraginik ez duten neurriekin itxurakeriak eginez. Horren adibide dira maskararen erabileraren inguruan egin duen antzerki kaxkarra eta EAJk eta PSEk bultzatutako Pandemiaren Aurkako Legea, haien esanetan, covid-19ari aurre egiteko tresna eraginkorra izango zena eta babes juridikoa eman behar ziguna.

  • Orozkoko Gazte Asanblada: Matxirulo! Gurekin jai duzu!, in Aiaraldea.eus (2018-I-3):

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Arantzazu, Naiz, Aiaraldea

Entzun eta isil, baiezko biribil

Utzi erantzuna

Azalpena

Kexarik agertzen ez duenak eta isilik gelditzen denak ados dagoela adierazten du.

Photo by Chaitanya Tvs on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Quien calla otorga

fr. Qui ne dit mot, consent

en. Silence gives consent

kat. Qui calla, hi consent/atorga

gal. Quen cala outorga

Testuinguruan

  • Guaixe: Sakandar bat euskara batuaren sorreran, in Guaixe.eus (2018-IX-29):

Egoera horrek etorkizunean konponbide zaileko arazoak sortuko ditu hezkuntzan eta hedabideetan”. Adibidea ere jarri zien, “euskara irakaskuntzan ezarriz gero, testu-liburuak euskalki bakoitzean egitea zaila izateaz aparte oso garesti litzateke”. Euskal Herri guztirako ariko ziren hedabideen sare bat bideragarria ez litzatekeela izanen ere gaztigatu zien. Funtzionarioak euskaltzainei euskara batzearen premia azpimarratu zien, etorkizuneko erronkei bermeekin erantzuteko bidea hura zela ziurtatuz.

 Egoera deserosoan gelditu ziren euskaltzainak. Egoerari laztasuna kentzeko bazkaldu ondoren Serra Estruchek gehitu nahi izan zuen bera katalana zela. Bilera bukatuta bidea alderantziz egin zuten eta erregimeneko funtzionarioa tren geltokian agurtu zuten. Lau euskaltzainak nasan zeudela Lekuonak zehatz eta arin esan zuen: “Koldo, berehala hartu beharko duzu horren ardura”. Mitxelenak entzun eta isil, baiezko biribil.

  • Iurrebaso Atutxa, Jon: Indarkeriaren harira, in la haine.org (2018-XII-17):

Indarkeria tresna bat da. Isilik egoteko jarrera hor dago bai, baina salatu ez eta egiturazko indarkeria estaltzen laguntzen badugu, indarkeriazko jarrera bilakatzen da. Ez da tresna itsua, ez eta, jarrera bat gehiago ere. Honexetarako da kapitalak darabilen indarkeria: klase sozial jakin bat babestu eta klase berekoak ez direnen kontra boterea erabiltzeko. Kapitalak eta indar atzerakoiek darabilten indarkeria gizateriaren aurkako krimena da, eta beldurra eta segurtasunik eza eragitea du helburu. Horrenbestez, entzun eta isil, baiezko biribil, egiturazko indarkeria beharrezkotzat jotzen dutelako edo indarkeriari aurre egiteko adorerik gabe daudelako. Bi zergatiak, neurri handiago edo txikiagoan, kontu larriak dira.

-Betiko zuhurra hi! Toki bat ezagutzen diat hiriaren bestaldean. Neska-mutil oso lirainak zeudek beti. Nahi izan ezkero, bertara hurbil gaitezkek begitu bat botatzera.

Edmundori burura zekiokeen azken gauza toki dibertigarribatera sartzea zen. «Kez, doinuz eta izaki zalapartariz betetako toki bat!». Ideia hutsak ere ikara batean jartzen zuen. Dena den, ostiral hark ohiko ostiralekin zerikusirikez zuenez, lagunari ez zion protestarik jaso. Eta esaera zaharrak dioenez: entzun eta ixil, baiezko biribil.

Iturriak

Harluxet, Euskaltzaindia, Elhuyar hiztegiak, Guaixe, La Haine,  X. Galarreta

Hesteak bota

Utzi erantzuna

Azalpena

Barre handiak egin.

Aldaerak

Barrez hesteak bota

Hesteak bota beharrean barre egin

Photo by Dan Cook on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Morirse de risa, mearse de risa, troncharse de risa

fr. Fendre la tronche

Testuinguruan

Inuzentea, gure hizkuntzan, atzeratua da, tontoa, argi guttikoa. Erdarazko inocenteak, berriz, errugabe esan nahi du, errurik ez duena alegia, Legearen edo Jainkoaren edo Gizartearen aurrean orbangabe dena, puru. Tolesgabe ere esan nahi du erdarazko inocenteak, alegia xalo, on puska, bakun, laño, nazareno, sineskor, aingeru. Zeren ospakizuna da, beraz, gaurkoa? Sekula inor torturatu edo hil ez dutenena? Tonto edo tuntun koitadoena? Atzera-atzeratuona? Argiak eskas eta ideiak are eskasago ditugunona? Birjin tatxarik gabeena, halakorik gizakion artean inoiz izan baldin bada bederen? Xalo on puskena? Dena irensten duen sineskor sinesgaitzarena? Aingeru gotzon goardako ezpata flamigerodun gizaki hegadunena? Biziaren zartailuz txikituak eta birrinduak izan diren nazareno guztiena? Edo, zer arraio ospatzen da gaur? Libre dela, zuzen eta korrekto, lagun hurkoaren lepotik barre-karkaraz lehertzea? Baina, zergatik gaur bakarrik? Eta, behin txantxa jotzen hasiz gero, zergatik ez diogu txantxarik makabroena geure buruari jotzen, lagunek geure kontura hesteak bota ditzaten? Egia esatera, ez dut ulertzen sasifesta edo bizkarroikeria honek eskaintzen digun libertatearen funtsa. Helburua tarte pollit bat pasatzea baldin bada, neuk autobusak erretzea proposatuko nuke, ez dut ezagutzen-eta hori baino txantxa ederragorik. Edo etxegabeak ostikoz akabatzea, hainbat mutikok, Inuzente Eguna izanik gabe ere, hain dotore egiten duten bezala. Hainbeste dira praktikan jar daitezkeen olgetak eta txungak! Baina inuxentadak, diot, ez lirateke inuzente, xalo, errugabe, on puska edo aingeruen bizkarretik egin behar, harro eta handi-mandi eta errudun eta behemente eta tirano eta beste fauna hain ugari horrenetik baino. Ala?

  • Serrano Lasa, I.: Desio izeneko tren batean, in Google books (2011):

23:46 Alemaniara sartzera goazen instantean, oroitu naiz oraindik soinean daramagula marihuanazko madalena. Mugako polizia sartu baino lehen, hasi eta buka jan behar izan dugu.

23:57 Holandako mugaldeko polizia gutaz trufatzen da, afaltzen ari garen gomazko ogia labean egitekoa delako. Marihuanak eragindako barre kutsakorrarekin, hesteak bota beharrean barrezka hasten gara.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Intza II, Labayru, El Diario Vasco, Google books

Alde guztietan txakurrak ortozik / oinutsik / hanka-hutsik

Utzi erantzuna

Azalpena

Arazoak edota ezbeharrak leku guztietan daudela adierazteko.

Aldaerak

Hemen eta han txakurrak ortozik

Txakurrak leku guztietan ortozik

Goazen beste herrira, han ere txakurrak ortozik dira

Ameriketan ere txakurrak oinutsik dabiltza

Edonon dauz txakurrek, agiñek zabalik

Etxe guztietan laratza beltza, eta gurean beltzagoa

Ez daude ero guztiak Zaragozan

Leku guztietan leihoak ateari begira

Lekuan lekuan ardiak, beltzen artean zuriak

Photo by Anoir Chafik on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. En todas las casas cuecen habas, En todas partes cuecen habas

fr. Il est des sots de tout pays

en. In every country dogs bite

kat. A tot arreu se’n fa[n], de bolets (, quan plou)

gal. En todas partes cocen fabas

Testuinguruan

Ez naiz ni. Eurak dira; inoiz gu izandakoak. Iluntze aldera San Anton eliza ingurura batzen hasten dira. Gizonezkoak gehienak. Inoiz emakumeren bat ikusi izan dut, baina beti gizonen baten itzalean, babesean, atzean. Errealitate guztietan, atzean beti. Abaro beroaren zain egoten dira. Denbora zigarroa egin artekoa da. Gauaren sikupea aurkitu dute hemen, mundu azpiko zurkulu honetan. Posta eta errolda helbidea. Egun osoan ikusten ez dituzten lagunekin topo egiteko sasoia bihurtzen zaie. Lagunekin, edo beharbada, soilik giza kidea da bilatzen dutena; eurak bezala arnasten duen gizakia edota hotz/gose den gizakumea. Topo egin, edo beharbada elkarrizketa bat izateko aukera. Agian hauxe da eurek sentitzen duten gizartearen laztan bakarra, eguna errari eman ostean jaso ohi dutena. Erne egoteko beharrik ez duten espazioa eskaintzen dio txoko honek. Gerra iluntzean geldituko balitz bezala. Eraikinaren bazterretik sartzen dira, bazterreko saihetsa baitira, bazterrekoak beti bazterreko direlako. Eurei, barriz, bost inporta zaie. Zokondo hori baita etxetik hurbilen dutena, etxetzat har litekeen bakarra. Eurak; egun batean gu izan ziren haiek. Ozen egiten dute berba. Txilioka, sarri. Kalearen alde batetik bestera oihukatzen dute. Hizpideak ez dira mugaren alde honetakotik asko aldentzen. Arazo existentzialistak ere ez. Hemen eta han txakurrak ortozik. Gauza berberek arduratzen dituzte gizonok.

  • Ansorena, J. Ignazio: “Una canción que es muy bonita y me sale muy bien”, in Argia (2005-X-23):

Euskalgintzan oraingoak neke garaiak direla esango nuke. Azken berrogei urteotan hainbeste lan egin da… Nekeak ez du batzuetan goizeko eguzkia ikusten uzten, edo eguerdiko epela gozatzen. Euskaraz dena da zailagoa… itxuraz. Beti gurditik tiraka, noizbait bertan jarrita nahi genuke. Autoz balitz hobeto. Erdaraz gainera bide zabalak dituzte, autopistak. Eta euskaraz astopistak.

Ez da egia hori, azaleko irudipena besterik ez. Han ere txakurrak ortozik. Etxe guztietan laratza beltz. Helburu txiki asko bete ditu euskalgintzak, baita horren txikiak ez direnak ere. Baina aldeko haizearen falta somatzen dugu. Inertzia gure alde jarri behar horretarako. Noiz iritsiko da sari berezi hori? Kamarotetik atera eta ontzia gozo eta aurrera ziur doala ikusi, itsasoa pozik zeharkatzen, belak haizez beteta.

  • Orzaiz, Ion: “Haur pobreziak aurpegi asko ditu, eta uste dugun baino hurbilago dago”, in Berria (2020-X-7):

– Ba al dago loturarik pobreziaren eta eskola porrotaren artean?

– Frogatua dago baietz: familiaren egoera prekarioak eragin handia du ikasketa prozesuan eta eskola porrotean. Gure ikerketen arabera, urtea amaitzerako, haurren pobrezia ia %32ra igo daiteke Espainian. Eta arazo larriena ez da unean uneko argazkia, oraingo gabeziek gazteengan eragin ditzaketen ondorioak baizik. Izan ere, haurtzaroan gertatzen diren fenomenoek bizitza osorako orbana uzten dute, eta gure beldurra da ehunka adingaberen kasuan zauri hori ez ote den gaindiezina izango.

-Euskal Herria ere, oasia bainoago, oihana da askorentzat…

– Bazter guztietan zakurrak ortozik, eta, gure herria, tamalez, ez da salbuespena, baina arazoa ikusezina da. Haur pobrezia aipatzen den aldiro, guztiok irudikatzen ditugu gureak ez diren haurrak, gure bizimoduarekin zerikusirik ez duten tokietan edo muturreko egoeretan bizi direnak. Ideia horri esker justifikatzen ditugu gizarte desorekak: kanpotarrak dira, ez dira gizarteratu… Baina ebidentziak erakusten digu ezetz, hori ez dela errealitatea. Euskal Autonomia Erkidegoan, adibidez, badira familia ugari aurrera egin behar dutenak urtean 7.000 euro jasota, egoera oso prekarioan. Oso nabarmena da azken boladan fenomeno hori larriagotu egin dela, baina lehendik ere bazegoen halako kasuen poltsa bat gure herrian. Gure auzoetan, gure bizilagunen etxean ere gertatzen dira halakoak.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Bizkaiko Hitza, Argia, Berria

Zakurraren ipurdian

Utzi erantzuna

Azalpena

Urrun

Aldaerak

Jaungoikoaren etxean

Amaren etxean

Astoaren buztanpean

Toki ederrean

Urlia lekutan

Photo by Artur Aldyrkhanov on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. En el quinto pino, en el quinto infierno

fr. Au diable Vauvert

Testuinguruan

  • Lasa Etura, Iñaki: “Lasaia eta ipurterrea naiz, kontraesana dirudien arren”, in Berria (2013-II-17):

ETBko ilehori ezagunena da Julian Iantzi (Woodland, AEB, 1967). Komunikatzailea eta berritsua, umore onez erantzun ditu galderak. Hori bai, El conquistador del fin del mundoko irabazleari buruz ez du hitzik esan.

– AEBetan jaio zinen aita artzaina zenuelako, eta 7 urterekin etorri zinen Lesakara. Zein oroitzapen duzu egun horietaz?

– Gure rantxoa, hango lursailak eta animaliak. Gogoratzen dut tarteka aitarekin joaten nintzela pick-up-ean txangoak egitera. Eskolan hasi nintzenean, banekien euskaraz, baina ez gaztelaniaz, ez ingelesez. Komeriak pasatu nituen. Filmetako autobus hori horietako batean joaten nintzen eskolara.

– Euskaraz eta ingelesez soilik jakiteak arazoren bat sortu zizun Lesakara iristean.

– Ez nekien gaztelaniaz. Hona etorri, eta hura paradoxa! Zakurraren ipurdian ikasitako nire benetako hizkuntza ezin erabili! Nire oroitzapenak ez dira sobera onak: paretaren kontra, beti zigorrak jasoz. Nire kalte bakarra, gaztelaniaz ez nekiela.

  • Irazoki Arburua, Koro: Pribilejiatua naiz, in Erran.eus (2021-VII-11):

Konturatua naiz nik normaltzat hartzen ditudan gauzak jende aunitzentzat luxu bat direla: behatz batekin klik egin eta argia pizten zait; txorrota bati buelta eman eta ur garbia daukat; pixa edo kaka egin eta zulo batetik desagertzen da; bizitzeko etxe bat badut; osasun arazoak izan eta medikua dohainik dut; ez dut goserik pasatzen…

Eta pribilegiatua sentitzen naiz, badakidalako badirela milioika lagun elektrizitaterik gabe bizi direnak; uraz hornitzeko zakurraren-ipurdian dagoen putzuraino joan behar dutenak; zura eta plastikoz egindako etxola miserableetan bizi direnak; beren beharrak bazter bateko zulo batean egin behar dituztenak; egunero jaten ahal izateko arazo haundiak dituztenak; medikura joateko kilometroak oinez egin behar dituztenak…

Hitz hauek etorkin batenak dira: «Pribilegiatua baldin bazara, konpartitu ezazu». Zeinen eskaera logikoa eta justua.

  • Begiristain Madotz, Xanti: Euskara debekatua pilotalekuetan, in Elinberri.eus (2017-X-1):

Konturatu bazarete, profesionalen pilota partidu guzti-guztietan, edozein lekutan, berdin da Logroñon, Burgosen, Tuteran, Tafallan, Iruñean, Arbizun, Leitzan, Eibarren, Bergaran, Tolosan, Donostian, Bilbon, Baionan, Donibane Loizunen, Donibane Garazin edota zakurraren ipurdian ere, berdin-berdin-berdin da, baita herririk euskaldunenetan ere, Hegoaldeko pilotaleku guztietan behintzat bai (Ipar Euskal Herrian ez dakit oso ongi nola dagoen gaia), artekari guztiak, beti, espainiera hutsez aritzen dira apustuak egiterakoan, eta, antza denez, inor ez da lotsatzen, ez gorritzen, ez eta deus ere egiten. Gauzarik arruntena balitz bezala hartzen omen du jende gehienak. Eta, pentsa ezazue bestalde, gero, pertsona batzuek nola hitz egiten eta goraipatzen duten pilota euskal kirol peto-petoa bezala; bere dohain eta bertute guztiak goresten dituzte, baina gero sarritan ikusten eta entzuten ditugu pilotari profesional eta botilero euskaldun bat baino gehiago, erdara hutsean beraien artean, beren patxada osoarekin, EITBko kamera eta mikrofonoen aurrean, batere lotsagorritu gabe.

Iturriak

Labayru, Intza, Berria, Erran, Elinberri

Arrats gorri, goiz garbi

Utzi erantzuna

Azalpena

Iluntzerakoan zerua gorri agertuz gero, hurrengo egunean garbi egonen dela adierazteko.

Aldaerak

Arrats-gorri, goizean eguzki

Arrats gorri, goiz argi


Photo by Enq 1998 on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Rojo al poniente, bueno al siguiente

fr. Ciel rouge le soir laisse bon espoir

Testuinguruan

  • Perurena Ansa, Mikel: in Su zelaiak, Susa (2014):

Battitta Etxepare elizarat abiatu da, gerlarat deitzeko ezkila zeinuen emateko. Baina zein da gerlako ezkila zeinua? Bidaxuneko ezkilez arduratu den hamabi urteetan ez du nehoiz gerla ezkilarik jo behar izan. Elizari buruz, trublaturik doa Battitta Etxepare, galderari arrapostu eman ezinik. Zer zeinu behar ditu jo beraz? Suarenak menturaz, laguntza eske? Bataioarenak, sortu berri den gerlarengatik? Bestentzakoak? Hil-zeinuak? Ez dira, bada, aieru txarrekoak izanen Heriori dei eginen dioten ezkila zeinuak? Baina su zeinuek larritu eginen dute jendea, eta aztoratu… Hil-zeinuak jotzea izanen du egokiena, larritasunaren adierazteko. Bertzelako zeinuren bat behar ote luke asmatu? Bo! Ez luke nehork jakinen zer liratekeen zeinu berri horiek, eta pentsatuko lukete Battitta tronpatua dela, edo zoratua. Elizako borta iragatearekin erabaki du ez dela orenik pentsamenduetan agortzeko: hil-zeinuak emanen ditu beraz. «Azken buruan, zer da bada gerla, etsaiak hiltzeaz bertze?». Iluntzean, itzalak hedatzearekin, su gorri batek hartuko du zerua, «Arrats gorri, goiz argi» pentsatuko du Battittak etxe atarian pipari su emanez, bele batek, hesola baten gainetik jautsirik, hildako sagu bat irentsiko du.

Iturriak

Susa

Gorriak ikusi

Utzi erantzuna

Azalpena

Sufritu

Aldaerak

Gorriak eta beltzak ikusi

Eguraldi gorriak ikusi

Egun gorriak ikusi

Gorriak igaro

Senperrenak ikusi

Elorrio(ak) ikusi

Bereak eta bi

Photo by Pierre Bamin on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Pasarlas moradas, pasarlas canutas

fr. En voir des vertes et des pas mûres

Testuinguruan

  • Plaentxia.eus: Soraluzera itzuli zirenean gorriak ikusi zituzten askok, in Plaentxia (2019-X-22):

Etxera bueltatu zirenean askok huts-hutsik aurkitu zituzten haiek; beste batzuek banatuta zuten familia. Gizonezkoen kasuan, berriz, kuarteletik pasa behar izaten zuten askok. Gorriak ikusi zituztela kontatzen dute Isiltasuna Hausten liburuaren gaurko pasartean.

  • Sastre, Alfonso: Ez da pale egiteko oldua, in Susa (1986):

CORTADILLO: Alde honetan behintzat ez dago. Zorigaiztokoa ni! Eta nola agertu behar dugu kapitaindegian txinorik gabe? Adarra jo digu alu arraio horrek, denbora guztian hain txepel etorri eta gero. Hara! Oin-hotsa da. Bera daiteke. (Jaso porra, eta, muturra agertu duen norbaiti eman dio. Han joan da zerraldo. Rinconete da).

RINCONETE: (Grogy). Nin niduan.

CORTADILLO: Esan besterik ez huen.

RINCONETE: Akabatu nauk asesino horrek.

CORTADILLO: Barka iezadak, gizona.

RINCONETE: Gorriak ikusi dizkiat.

CORTADILLO: Nik zer nekian? Txinoa zetorrela urreratzen uste nian nik.

RINCONETE: Odola ugari zihoakidak.

CORTADILLO: Horrela izaten duk burua.

RINCONETE: Buruhezurra igoal puskatu didak.

CORTADILLO: Odola oso eskandalosoa ohi duk, ez apuratu. Eta abia gaitezen. Egon litekek bestaldean ezkutatua, palmera haien artean. (Nekez dabiltza).

  • Kortabarria Olabarria, Beñardo: Atun gorriak, gorriak ikusi beharko ditu, in Elhuyar Zientzia (1999-VII-11):

Kopuruez aritu gara orain artean, baina harrapaketen kopuru altua baino harrapaketen modua larriagoa izan daiteke. Izan ere, errunaldi-garaian dauden atun gorri gehiegi harrapatzeaz gain, atun gazteegiak ere harrapatzen dira. Atun gorria bost urterekin iristen da heldutasun sexualera -30en bat kilo dituenean- , hala ere, legez sei kilo t,erditik gorako atunak ere harrapa daitezke. Mediterraneoan eta Bizkaiko Golkoan sei kilo eta erditik beherako atunen harrapaketa, batez-beste harrapaketa guztien % 35-40 izan daiteke. Horrek esan nahi du atun gazteen merkatua gora egiten ari dela, eta -zientzialarien ikuspuntutik- espeziaren etorkizunak kolokan dagoela. Hori dela eta, aurtengo kanpainari begira, Atunaren Kontserbaziorako Nazioarteko Batzordeak harrapaketen kuota ezarri du, 32.000 tonakoa. Edozelan ere, aipatu Batzordearen iritziz, harrapaketen kopurua 25.000 tonara jaitsiko balitz atun gorriaren galera geratu egingo litzateke, baina ez litzateke suspertuko. Gauzak horrela, argi dago atun gorriak gorriak ikusi beharko dituela.

  • ASPE: Erik Jaka txapeldun, in Aspe (2020-XI-30):

Erik Jaka da 2020ko buruz buruko txapelduna. Ezohiko urte honetan, ezohiko txapelketa joan da, eta txapelduna ere ezohikoa suertatu da. Lehen tantoetatik aurrea hartu du lizartzarrak, eta aurretik joan da amaierara arte. Bukaeran sei tantoren alde ederra ere izan du, baina, azken tantoa egin ezinda, gorriak ikusi behar izan ditu lizartzarrak. Dena den, sufrimenduari esker, 22 eta 20 irabazi dio Jokin Altunari, eta estreinakoz jantzi du buruz buruko txapela. Pozarren agertu da txapelduna partida amaieran: “Amari eskaintzen diot garaipena. Azkenaldian izugarri sufritu dugu familian, eta, dudarik gabe, bera daukat buruan. Berak emandako indarragatik izan ez balitz, ezinezkoa izango zen halako balentria bat lortzea”.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Labayru, Euskaltzaindia, Plaentxia, Susa, Elhuyar Zientzia, Aspe