Burruntzalia sartu

Utzi erantzuna

Azalpena

Zeharo tronpatu, okertu, erratu.

Aldaerak

Hanka sartu

Photo by Annie Spratt on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Meter la pata

fr. Faire une bourde; Faire une gaffe; Mettre les pieds dans le plat

Testuinguruan

-Baina, nortaz ari haiz? –galdetu zion Iñakik, musturgoa nondik zetorren barrentatuz.

-Bidart edo Midart ikertzaile madarikatu horretaz… –erantzun zion mutilak, pixkat minduta; bere ahaidekoak beste eritzikoak izan zitezkeela, bat-batean otu zitzaion.

Hitzok ez ziren Itziarren gustokoak izan, noski. Lehengusuarengana makurtu, maitekiro besarkatu eta masailean pin-pin bi musutxo emanez esan zion:

-Gotzon, ez holakorik esan. Bidart… detektibe hori hain gaiztoa dela uste al duk?

Eta begira eta muturtxo gelditu zitzaion limosnatxo bat eskatzen bezala. Gotzonek kokorduta eta harrituta begiratu zion baina ez zuen ezer erantzun. Beste ertzetik Iñakik bere arrebari isil-zeinu egin zion burruntzalia sartu zuela adieraziz.

  • Mardaras, Arrate: Urteko 2. Ig B Mezako OHARPENAK, in Amunsa (2015-01-18):

LEHEN IRAKURGAIA Samuelen lehenengo liburutik (3,3b-10.19)

Gaurko lehen irakurgaia Samuel profetaren bokazioaz ari zaigu. Buru-belarri erantzun zion Samuelek deiari. Baina esan beharra da: Samuelek beste baten, Eli apaizaren, laguntza behar izan du Jainkoak nola jarduten duen ikasteko. Samuel mutikoak bi aldiz sumatu du Jainkoaren ahotsa bere bihotzean; baina ez dio antzeman Jainkoari. Azkenean, Eli apaizak esan behar izan dio nola jokatu: ahots hori berriro sumatzen baduzu, esan: Hitz egizu, Jauna, adi-adi duzu zeure zerbitzari hau. Halaxe egin du Samuelek. Halaxe antzeman dio Jainkoari.

Bada, ordea, kontuan hartu beharreko beste puntu bat ere. Eli apaizaren zaintzapean bizi da Samuel. Samueli egindako deian Eli apaizak ez du burruntzalia sartu nahi izan: bere bokazioari jarraitzen utzi dio Samueli. Gauza bera entzungo dugu ebanjelioan ere: Joan Bataiatzaileak pozik asko utzi die bere bi ikasleri Jesusi jarraitzen. Geure bizitzan, askotan ikusi ohi dugu gurasoek seme-alabei bokazioa jarraitzen ez uztea. Libra gaitzala Jaunak horrelakorik egitetik.

  • Thompson, Jim: Emakume demonioa, in Elkar (1994):

Hutsegite bat zela seguru nengoen. Beste norbaitekin nahasi ninduten, bai. Ez nuen beste azalpenik aurkitzen.

Kotxea atera nuen aparkalekutik. Muturrak hausten irten nintzen, eta laupabost etxadi urrutiratu arte ez nintzen nire senera etorri. Mantsoago gidatzeko moduan egon nintzen orduan.

Alferrik nenbilen halere. Nora demontre joango nintzen finantza etxe bateko kotxe batekin eta bizpahiru dolarrekin? Bazitekeen poliziak burruntzalia sartu izatea, eta bazitekeen Staplesek ni barkatzea erabaki izatea. Bata ala bestea, merezi zuen Staplesi ikustalditxo bat egitea. Zintzo jokatzen ari bazen, primeran. Eta bestela ere, primeran. Behinik behin dinbi-danba astinduko nuen espetxera itzuli baino lehen.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Google books, Amunsa, Armiarma

Nekeetan, irria ezpainetan

Utzi erantzuna

Azalpena

Ezustekoak edo une txarrak ezin ditugu aldatu, baina gure jarrera bai.

Photo by Lesly Juarez on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. A mal tiempo, buena cara

fr.  Il faut faire contre mauvaise fortune bon cœur

en. What can’t be cured must be endured

kat. Al mal temps, fer-li bona cara

gal. A mal tempo, boa cara

Testuinguruan

  • Astileku: Asti Lekuko mendizaleek azken irteera kontatu digute, in Astileku.eus (2017-III-23):

Asti Lekuko Mendi Taldeko ikasle eta gurasoek Diputazioko Eskola Kiroleko irteera batean parte hartzen duten bakoitzean egiten dugun bezala, hona hemen eurek helarazitako kontaketa eta argazkiak, benetan eskertzen ditugunak:

“Aurreko igandean, martxoak 12, 314 metroko garaiera duen Kalamendi mendira joan ginen. Autobusak Berriatuan utzi gintuen eta zementuzko bide batetik igota berehala heldu ginen San Antolín baselizara. Handik aurrera, pinuen artean ibili ginen mendian gora eta ordu bat geroago gailurrean geunden. Zoritxarrez oso laino zerratua zegoen eta ezin izan genuen bertako bistez gozatu (Ondarru eta Kantauri itsasoa iparrean eta Berriatua eta Durangaldea hegoaldean).

Ea hurrengoan eguraldia lagun daukagun!”

Bestela, arazorik ez. Atsotitzak dioenez, Nekeetan irria ezpainetan!

Album poetikoa, eguneroko errealitateari beste modu batez begiratzen diona. Normalean, hodeiak eta euria tristeziarekin eta umore txarrarekin lotzen dira, baina, hemen, baikortasunerako eta fantasiarako ate dira: kalean nahasten diren koloretako euritakoak, hezetasuna ospatzen duten barraskiloak, berriz berdatzen diren arbolak… Kontakizun labur honen narratzailearentzat festa dira egun euritsuak: aitak autoz eramaten du eskolara, eta, putzuetan, plisti-plasta ibiltzen da eta alegiazko arrainak harrapatzen ditu. Oreka egokia dago testuaren eta irudien artean. Kontakizunaren lirismoak eta hitzak eta irudiak inguratzen dituen giro magikoak irakurleen enpatia eta bihotza pizten dituzte. Eta egun euritsuetako argi ahula izaten bada ere, egileak kolorez eta kontrastez bete nahi izan ditu liburu honetako orrialdeak. Liburuari poza dario, eta garbi dago gonbita: eguraldia txarrean eta nekeetan, irria ezpainetan.

Hartara, urtebete emanda, garai ona da hausnaketa txiki bat egiteko. Aitortu behar dut uste baino gogorrago ari zaidala egiten, batez ere dialisi-egunetan pattal eta makal egoten naizelako egun osoa, buruko minak jota anitzetan. Bestalde, urte luze honetan sendagile batekin baino gehiagorekin egokitu zait eta ikaspen bat atera dut argi: sendagileen iritziz, errugabetasun-presuntzioa ez dagokio sekula gaixoari, eta analisiek diotenari itsuki jarraitzen diotenez gero, zerbait ez bada atera beraiek aurreikusi bezala, “errua” gaixoarena da. Erlijio-similekin jarraiki, badakit “inor ez dela bekatutik libre jaio”, baina ez dut batere ongi eramaten sendagile batzuek duten jarrera jainkotiar hori, gaixoarengan “bekatuaren zama” uzteko joera alegia.

Kontu horiek gorabehera, hemen natza Japoniako Nikkisori loturik, bertze goiz batez, denbora nahi baino motelago pasatzen delarik… Eta esaera zaharrari helduko natzaio: “Nekeetan, irria ezpainetan“.

  • Ahizpa ospitalariak: Emoji dibertigarri batzuek protagonizatu dituzte 2021eko Aita Menni Inauteriak, in Aita Menni (2021-II-17):

Nekeetan, irria ezpainetan. Eta pandemian, musutxo dibertigarriak! Aita Menni Ospitalean aurre egin genion Covid-19ari, 2021eko Inauteriak merezi bezala ospatuz. Beti bezala, Inauterietako mozorroak egiten aritu gara, eta gune guztietan jantzi ditugu. Hori bai, segurtasun neurri guztiekin koronabirusari aurre egiteko.

Iturriak

Astileku, Casa del libro,  Ezkabako talaiatik, Aita Menni  

Titare batean ito

Utzi erantzuna

Azalpena

Arrazoi handirik gabe larritu, estutu.

Aldaerak

Titarekada bat uretan ito

Baso bete uretan ito 

Titare bete uretan ito 

Putzu txikian ito 

Zazpi etxeko herrian galdu

Ur tanta batean ito

Hego haizerik gabe zoratu

Photo by Beth Macdonald on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Ahogarse en un vaso de agua

fr. Se noyer dans un verre d’eau

Testuinguruan

SCORPIO Urriaren 24etik Azaroaren 22ra

Etxean sartuta bizi zara aspaldian, itxitura batean bezala. Ez ote zara lizunduko gero? Komeni zaizu irtetea eta jendearekin egotea. Bestela problemarik txikienek ere buelo haundia hartzen dute eta azkenean burua gaztainak erretzeko danbolina bezala jartzen da, bero, tiro eta pun. Ez zaitez ito titare batean.

Beste aholku batzuk, aldiz, ongi etorriak izaten dira. Zure egoera beretik pasatu berri direnenak batik bat. Aholku praktikoak izaten dira gehienetan. Flotadore lana egiten dutenak baso bete uretan itotzeko zorian zaudenean.

Haiei esker ez nintzen ito, ama ona izateko aholkuen itsasoan.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Intza, Intza II, HABE, Ai, ama!   

Aditzaile onari hitz gutxi

Utzi erantzuna

Azalpena

Entzulea argia denean ez da azalpen handirik behar.

Aldaerak

Aditzaile onari hizketak urri

Aditzaile onari hitz gutxi

Ulertzaile onari, hitz gutxi

Zuhurrak hitz erdiz aditzen

Zuhurrak bi hitz aski

Photo by Kristina Flour on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. A buen entendedor, pocas palabras bastan

fr. À bon entendeur, salut!

en. A word to the wise is enough

kat. A bon entenedor, poques paraules

gal.  A bo entendedor, poucas palabras bastan

Testuinguruan

  • Agirregabiria, Amaia: Punta-puntako e-azpiegiturak? Zertarako?, in Estibaus:

Asmo handiak azaldu ditu Donostiako Udaletxeak gure herria Teknologia Berrietara hurbiltzerako orduan. Hortxe dugu Altza-Larratxo deritzon Teknologia Berrien Zentrua, Altzako herritarrak IKTB-etara hurbiltzeko asmoa duena eta gerora, Donostia osorako herritar sare batentzat abiapuntua izango dena. Azpiegitura ziurtatuko omen du eraikin honek, baina nora konektatuko dira herritarrak? Ba al dago altzatzarrontzat eta Donostiako herritarrentzat sarean eduki interesgarririk?

“Konektagarritasuren” arazoa zuzentzeko “Konekta Zaitez” kanpaina izan genuen, erabiltzaile gehienentzat ekipoen berrikuntza bat suposatu zuelarik; ekipoak berritu bai baina konektatzen al dira guzti horiek sarera? Beharbada, eta instituzioek “konexioen zenbakiak” handitzea badute helburu, bide ezberdinak jorratu beharko lituzkete; interneteko zerbitzuak hornitzen dituzten enpresei konektagarritasun baldintza hobeak exijitu edo haiek finantzatu, hala nola benetazko tarifa lauak, ADSLaren zabalkuntza eta batez ere, sarea eduki erakargarriez hornitu. Ikusi besterik ez dago Donostiako Udaletxearen esku dauden webguneen kalitatea, erabilgarritasuna eta zerbitzuen eskaintza: www.donostia.org, www.edonostia.org eta www.partaidetza.org. Aditzaile onari, hitz gutxi.

Joan den urrian gazteleraz egin nuenaren antzera, eta zenbat buru hainbat aburu dagoela jabetuta, hona hemen aurkezpenen inguruko nire hausnarketa txikia atsotitzak baliatuta, besteak beste erabiliko ditugunek gure jarduna indartu dezaten eta ez daitezen ahulgune bilakatu. Testu laburra izanda, ez eska garirik zuharrari, baina bestetik aditzaile onari hitz gutxi nahiko zaizkionez, Pernandoren egiak kontatu gabe, baten bati erabilgarri suertatutako ahal zaio! Hala bedi.

  • Rodrigo, Mamen: Pirritx eta Porrotxen zale sutsuak izaten jarraitzen dugu, in Argia:

-Punk eta neskak, eskandalua noski.

-Eskandalua izan zen inori minik egiten ez zioten lau neska punken kontura halako kalapita sortzea. Hitz egiteko edo salatzeko besterik ez balego bezala…

-Ederra egin zenuten baina…

-Meritua ez zen osoki geurea izan, komunikabide eta parlamentari espainiarren laguntza izan genuen. Seko aspertuta behar zuten denek. 

-Eta punkak? Hiru akorde, abiadura eta aurrera!

-Finean neska normalak ginen, mundua eta, batez ere, musika ulertzeko modu ezberdina zutenak.

-83an Me gusta ser una zorra zen; 2003an Me gusta ser.

-Eta Me gusta izango da 2023an. Hitzekin ere, beste hainbat konturekin bezala, less is more printzipioa aplikatu behar da, edo beste hau: aditzaile onari hizketak urri.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Estibaus, Botxotik ziberespaziora, Argia

Bost axola izan

Utzi erantzuna

Azalpena

Berdin izan.

Aldaerak

Bost ardura izan

Bost inporta izan

Hankartetik pasatu

Zakila fresko utzi

Potorroa fresko utzi

Photo by Jared Rice on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Importar un comino un bledo, un pimiento; Me la suda, me la pela, me la bufa

fr. On s´en fout; On s´en fiche

Testuinguruan

-«Ero puntu bat dute», entzun diot kritiko bati zuen diskoari buruz. Talde ulertu gabea zaretela uste duzu, nola ikusten duzue zuen burua euskal musikaren panoraman?

-Beti izan dugu kutsu eroa edo ezberdina. Abestiak sortzerakoan ez dugu pentsatzen lan arraroa egin behar denik. Horrela ateratzen da. Beharbada, talde ulertu gabea gara, bai. Baina guri bost axola. Gustatzen zaiguna egiten dugu eta askatasun hori ordainezina da.

  • BM: Tania Llasera: bizitzari hozkaka, in BM:

-Berriki elkarrizketa batean adierazi duzu ezin zarela jende guztiaren gogoko izan, baina ondo daramazula hori. Gauza bera esango al zenukeen orain dela 20 urte?

-Ez. Nik neure burua ezagutzera eta maitatzera eraman nauen bidaia egin dut. Izan nuen lehenengo mutil-lagunak tratu txar psikologikoak eman zizkidan. Lur jota eta zokoratuta nengoen. Konbentzitzen zaituztenean ez zarela inor eta ez zarela argia, polita eta ez duzula ezer lortuko… Gogoratzen dut, izkina ilun hartan, nire buruari esan niola ez nuela inoiz gehiago onartuko inork horrelakorik berriz pasa araztea. Inoiz ere ez. Gizendu nintzenean eta jendeak eta komunikabideek bullyinga egiten zidatenean ere, neure buruari esan nion ez nindutela lur jota utziko. Ez dudalako nahi! Terapia asko ere egin dut, eta ohikoaz oso bestelako heziketa izan dut eta, tresna horiei esker, orain esan dezaket bost axola zaidala besteen iritzia. Jende guztiaren iritziak entzungo banitu, erotu egingo nintzateke; batez ere gaur egun, sare sozialekin.

  • Erredakzioa: Tramoan kronometroak zero markatzen duenean, gainontzekoak bost axola, zu zurera zoaz, in Kronika Urumea:

-Lasterketa aurretik, zer sentitu?

-Hasierako momentuak oso urduriak izan ohi dira, eta Iturbek adierazi du, hankak dardarka izaten dituela. Hasie­rako momentua gehi­ago gustatzen zaiola ere aipatu du, adrenalina gehiagoko uneak direlako nonbait. «Tramoan kronometroak zero markatzen  duenean, bazoaz, eta gainon­tzekoak bost axola, zu zurera zoaz». 

  • Zabarte, Gaizka: Zaharrak ez zuen hil nahi, in Susa:

Errazena Rubiorengana jotzea zen. Martinek berak esan ziezadakeen non bizi zen eta non harrapa nezakeen mezaren batetik irten ostean. Setienez, ordea, Galdakaon bizi zela baino ez zekien. Hala ere, neukan informazioa urria izan arren, barrenak esaten zidan hobe zela Setienekin hitz egitea aurrena. Etxetik irten gabe bizi denak, hala bazen behintzat, ez duenez aukera handirik mintzakide berriren bat izateko, izan dezake entzule berriren bat izateko gogoa. Ordurako ez baldin bazen bere baitara erabat bildu eta, ondorioz, kanpoko doinu txikiena hari bost axola. Topa nezakeen, topatzekotan, entzule arretatsuarekiko esker onez, luze hitz egin nahi zuena. Beste kontu bat litzateke bere buruaren egoera, memoria eta koherentzia barne.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Intza, Harluxet, El Diario Vasco, BM, Urumea, Susa

Gogoko lekuan aldaparik ez

Utzi erantzuna

Azalpena

Gustuko jardunean arazoak ahaztu egiten dira.

Aldaerak

Gogozko lekuan, aldaparik ez

Gogozko bidean, ez da aldaparik

Maite dena ez da neke

Photo by Jeremy Lapak on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Sarna con gusto, no pica; Adonde el corazón se inclina, el pie camina

fr. Quand on travaille de bon gré, on ne se sent pas fatigué; Le cœur mène où il va

en. A burthen of one’s own choice is not felt.

kat. Sarna amb gust, no pica, però mortifica; Cap on el cor s’encamina, el peu camina

gal. Sarna con gusto non pica; Alá van os pés onde o corazón quere

Testuinguruan

  • Bikemap: Algortatik Mungira, Butroen zehar, in Bikemap (2011):

Gaurko ibilbidea, askotarikoa edo mistoa da: bidegorriak, asfaltozko bideak, zementuzko bideak, errepideak, mendiko pistak. Ez da guztiz laua, baina azkenekoetan ikusi dugunez, “gogoko lekuan aldaparik ez“, eta ezagutuko ditugun lekuek merezi dutela eta, aldaparen bat edo beste egitea ez da asko. Ikusi, dena dela, ibilbidearen perfila. Lehenengo jomuga Butroeko gaztelua izango da, eta handik, mendi pistak eta auzobideak hartuko ditugu Mungiraino. Gozatzeko moduko bidea da, ene ustez, hiriguneak, baserrialdeak eta mendibideak elkartzen dituena. Joan eta etorri bide beretik egin liteke, edo bestela, joateko, mapako bidetik, eta etortzeko, errepidea. Dena dela, beti bezala, pintxoak eta freskagarriak gure zain egongo dira Mungian, eguraldia lagun. Ondo ibili.

Hamalau bat urte izango nituen gurasoek bizikleta erosi zidatenean, nik nahi baino beranduago baina gurasoek esfortzua egin ahal izan zutenean, ziurrenik. Mendiko bizikleta more bat, marka ezezagunekoa. Ez zen lagun gehienek zeukatenaren parekoa, baina pedalei emanez gero antzeratsu mugitzen ziren gurpilak. Gogoko tokian aldaparik ez dio esaerak, baina aldapa ederrak igotzen genituen shimano kanbioei krakada ederrak emanez izerdi patsetan.

  • Etxebarria, Joseba: Bizkaia: antolatzaile baten gogoeta, in Bertsolari.eus (2019-IX-10):

Mende zaharrean bertsozaletu nintzen eta mende berriak ekarri ninduen Bertsozale Elkartera. Behin barruan, zaletasunaren harrak bultzaturik, urtez urte eskualde nahiz herrialde mailako lehiaketen ibilbideari ekin diot antolakuntza lanetan, gaur hitzordua urliarekin, bihar batzarra hor, etzi saioa han… Baina, gogoko lekuan aldaparik ez. Eta badago ere, lantalde konprometitu batek inguraturik lan egiten denean, oztoporik zailenei ere aurre egiteko adoreak indarra hartzen du, eta behin abiada hartutakoan ez dago gelditzerik.

  • Biain, Aitor: Diskoa zuzenean defendatu behar da, hori falta zaigu, in Badok (2021-IV-18):

-Kontzertuak bertan behera, taldekide batzuk joan eta berriak etorri, itxialdia… Nola gailentzen da sormena horren gainetik?

-Talde bat baduzu, aurrera egin behar duzu edonola; talde bat ez daukazu geldi egoteko. «Gogoko tokian aldaparik ez» esaten da, ezta? Egia da, dena eten zen bat-batean, eta zapuztu ziren gure ametsak, baina argi ikusi genuen zailtasun ugari izan arren aurrera egin behar genuela, ezin genuela esperantza galdu. Eta hortik hasi ginen hurrengo diskoan pentsatzen eta hura prestatzen.

Iturriak

Bikemap, Zuzeu, Bertsolari.eus, Badok

Tripak jaten egon

Utzi erantzuna

Azalpena

Oso urduri edo kezkatuta egon.

Aldaerak

Kirioak dantzan izan

Kirioak airean egon

Ipurdi estuarekin ibili

Birikak / Tripak / Erraiak jan

Photo by Alexander Krivitskiy on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Estar hecho un manojo de nervios

fr. Paquet de nerfs

Testuinguruan

  • Zubeldia, I.: Aitorren hizkuntz(a) zaharra, in Argia:

“Eta norbaitek galdetuko dit: “Zertara dator zure diskurtsoa? Zer azaldu nahi duzu horrekin?”. Bada duela egun batzuk herri handi samar batean ikusi nuena. Terraza batean kafe bat hartzen geunden patxadan. Aldameneko mahaian zazpi emakume gazte eta haien inguruan umeak jolasean. Beren artean oraintxe erdaraz, oraintxe euskaraz ari ziren. Euskaraz bereziki umeren bat hurbiltzen zitzaienean. Gainerantzean, erdara nagusi. Garbi ikusten zen euskaraz denek zekitela tarte laburren batean denek euskaraz egin baitzuten. Baina berehala pasa zen elkarrizketa erdarara. Bereziki festa girotik zetorren beste emakume bat hurbildu zitzaienean. Orduan: “Mikel Goñi está muy bueno”. “Me han robado la toalla en la playa”. Eta elkarrizketa osoa erdaraz joan zen. Umeak ingurura etorritakoan zerbait euskaraz esan, baina berehala beren arteko komunikazioa aurrera eramateko euskarak ez zuen balio. Eta euskaraz oso ondo zekiten denek. Tripak jaten egon nintzen eta gogoeta hauxe egin nuen: “Ez ote dira konturatzen alferrik ari direla umeekin euskaraz! Horiek ere gauza berbera egingo dute gero, prestigiozko hizkuntza, euren gurasoek eta jende gehienak erabiltzen duena erabili! Euskara jakinda, guraso batek nola eraman dezake arratsaldeko elkarrizketa osoa erdaraz bere umeen aurrean, hauek euskara ikastea eta euskaraz egitea nahi badute!”

  • Peña, Y.: Hariak, in Susa (2018):

Brigidak obratu zuen miraria: Estiren tituluak pregoilarien moduan lau haizetara ereinez, azkenean ernaldu zen aukera. Ikastola gero eta handiagoa, irakasle berriak kontratatzen hasiak ziren. Haietako bat luzerako gaixotu zenean, galdezka joan zitzaizkion Estiri, ea txikiei eskolak emateko prest egongo ote zen. Bat-batean, amona harro bai harro: Olatz ikastolan hasi zenean astoarenak bota ondoren, Espainia osoan ez omen zegoen kolegio hoberik.

Baina, pobrearen poza… Amona sinetsita zegoen lanean hasteak Parisko erokeria guztiak sendatuko zituela. Inozenteagorik! Astebetean pasatu zen Esti etxean gotortzetik etxera ez sartzera. Lana, bilerak… Eta lagun horiek? Herriko bihurrienak ziren, Luisa haien aldean santu bihurtzeraino: kontzentrazioa hemen, manifestazioa han, parranda hemen, festa han. Eta amona gaixoa, tripak jaten.

  • Narbaiza, L.: Erabakiak eta damua, in Eibar.org (2007-X-30):

Gorago esan dudan moduan, pertsona bati ez egitea damutu izan zait: ez deitzea, gutuna ez idaztea, ez geratzea kafe bat hartzera, ez besarkatzea, e-maila ez idaztea, eskutik ez oratzea, musu ez ematea…

Damuak damu, horrela egin izan ditut gauzak, nahiz eta orain tripak jaten egon. Baina haserre eta oso nekatuta egonda, nor da gai jakiteko bere bizitzako aukera onenetakoa eskuetatik joaten ari zaiola? Ni ez, behintzat. Eta orain horrela nago, damututa, a posteriori hausnarketak egiten, ihes egin didanaren falta sentitzen.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Labayru, Argia, Susa, Eibar

Sua eta ura, belaunetik behera

Utzi erantzuna

Azalpena

Ezbeharrik ez izateko aholkua.

Aldaerak

Ura eta sua belaunetik behera

Sua eta ura, belaunen azpitik

Photo by  Quasi Misha on Unsplash

Testuinguruan

  • Iturain, Iñaki: Sua eta ura, belaunetik behera, in Karkara (2019-III-13):

Airea, ura, lurra eta sua dira munduko lau bizigai naturalak. Laurak ditu beharrezko biziak, ezinbesteko gizakiak. Baina horiek haserretu eta haizea, euria, lurrikara edo sutea handiak direnean, erne! Euskaraz bada esaera zahar bat, `Sua eta ura, belaunetik behera´, horien arriskua gogorarazten diguna.

  • Mujika, Amagoia: Sua eta ura, belaunetik behera, in Naiz (2014-XII-27):

Pasai Trintxerpen urte hasiera bortitza izan zuten, suak berrogei familiatik gora beren etxeetatik bota baitzituen. Gero, urtarrila itsasoari begira hasi eta bukatu genuen, denboraleak txikizioa ekarri baitzuen. Esaerak dioen bezala: sua eta ura, belaunetik behera.

  • Landa, Joxe: Negua agertu da azkenean, in joxelanda (2007-I-29):

Txarraldi gogorra jasan dugu igaro den aste honetan. Asko komentatu da gauza hau, bai medioetan eta bai jende artean ere. Gehiegitzat jo dute batzuk hainbeste alarma eta hainbeste zer esan eguraldiaren txarraldi koxkor batengatik. Baina nik ere egin nahi nuke neurea, aspergarria izango bada ere. Egia da eguraldiaren zenbait elementu nahiko aztoratuta ibili direla. Dexente izan dira denera bota dituen litroak. Lehenengo euria galanki eta gero elurra mardul. Horrenbeste txingor ez dut uste aspaldian bota duenik. Tximistak eta trumoiak ere hiru gauetan ez dira badaezbadakoak izan. Ostegun goizeko haize ufadak ere ederki astindu zituen kostaldeak. Gero hotzaren maila markakoa ez baina bai pulamentuzkoa. Orain elurrak oso poliki urtuko direnez urtegiak betetzen joateko aproposa. Onaldi luzearen ondoren negua azaldu zaigu bere gordintasunean. Baina ez nago ados onaldi luze horretan epeltasun anormala egon denik. Bero gehiagoko neguak dezente ezagutu dituk nik. Bestalde hotzik handienetatik elurrak ederki asko babestu du lurra. Beraz, oraingoz negua ez doa hain gaizki. Elementu demonio horiek pixka bat hobeto kontrolatu izan balitu hor nonbait. Baina trakeskeri horiek asko molestatzen dute jendea. Ibili behar handia dago orain eta elurra traba ikaragarria da horretarako. Sua eta ura belaunetik behera eta elurra berriz etxaburutik gora esan ohi zuen gure aitak. Elurrak ateak itxi zioen berriz gure amak.

Iturriak

Labayru, Karkara, Naiz, joxelanda

Umeen zentzuna etxean entzuna

Utzi erantzuna

Azalpena

Haurrek entzuten dutena errepikatzen dute; hortaz, kontuz ibili beharra dago.

Aldaerak

Umearen zentzuna, etxean entzuna

Photo by Sai De Silva on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Lo que el niño oyó en el hogar, eso dice en el portal

fr. Ce que l’enfant dit au foyer est tôt connu jusqu’au moustier

kat. El fill del carnisser no el vulgues per barber

gal. O que o neno oíu na casa vaino dicir ao curral

Testuinguruan

UMEEN ZENTZUNA, ETXEAN ENTZUNA

Guraso agurgarriok:

Igorreko Institututik proposamen interesgarri bat etorri jaku:

Hizkuntza, kultura, ahozko tradizioa, … gurasoengandik seme-alabengana pasetan dala kontutan hartuz, zergatik ez garai bateko abestiak, jolas-kantak, esaerak eta abarrekoak hartu eta diska bat grabatzea?. Arratia osoko gurasoentzako proposamena da. Dimako Guraso Elkarteak proiektu honetan parte hartzea erabaki dau eta horregatik, guri toketan jakuna antolatzeko, bilera batera konboketan zaitugu:

-ekainaren 19an, barikuan, arrastiko 6etan, eskolan bertan; animatu zaitez.

Eta Arratiako aintzineko kanta, esaera, jolasa, … ezagutzen badozu, ez gorde zuretzat bakarrik: geugaz konpartitu!

  • De Pedro, Jokin: Umeen zentzuna…, in Hiruka.eus (2004-II-19):

…etxean entzuna”. Ez da aitzakia makala irakasleontzat, ez, ikasleen heziketa txarra euren gurasoei leporatzea.

Gurasoek ere erabili ohi dituzte kontrakoak —baina parekoak, azken batean—: “Gure umeak holakoak eta halakoak egiten dituela eskolan? Zuok irakasleok bideratu, hezitzaileak zarete, ez ba? Horretarako ordaintzen dizuete, kontxo!”

Badakit gauzak apur bat muturrera eroatea dena, baina ez pentsa, bai lehenengoa eta bai bigarrena modukoak, denetarikoak entzun izan dituzte gure ikastetxeetako horma eskarmentudunek.

  • Montes Lasarte, Aitor: Jakinsarea, edo kolonizatuen akademia, in Naiz (2018-III-20):

Umeen zentzuna, etxean entzuna esaten da. Osasun langileekin gauza bera gertatzen da: haurrak etxean bezala, erakunde sanitarioetan sozializatzen dira, ospitaleetan eta arreta guneetan, unibertsitatean zein espezialitatea egiteko orduan. Medikuak ikasia, ospitalean ikusia esan daiteke. Eguneroko jarduera barneratzen dugu, indarrean dagoena oharkabean irentsi, normaltzat hartuz.

Iturriak

Labayru, Dimako gurasoak, Hiruka, Naiz  

Bete-betean asmatu

Utzi erantzuna

Azalpena

Osoki, erabat, guztiz asmatu.

Aldaerak

Erdi-erditik igarri

Bete-betean igarri

Erdiz erdi jo

Photo by Vitolda Klein on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Dar en el clavo

fr. Mettre dans le mille

Testuinguruan

  • Manterola, Aitor: Bete-betean asmatu dut Araskira etortzen, in Berria (2020-X-10):

-Zergatik aukeratu zenuen Araskira etortzea?

-Erakarri egiten ninduen arlo askotan. Kluba oso lan ona ari da egiten urte askoan, eta egonkortuta dago. Zalantzazko egoera honetan, garrantzitsua da gauzak ondo egiten diren leku batean egotea, lasaitasuna emango dizun toki batean. Klubak ondo zaintzen gaitu guztiak; goraka doa ligan, eta jokalari multzoa eta haien jokatzeko modua asko gustatzen zaizkit. Haietako batzuk ezagunak ditut beste talde batzuetatik, Made [Urieta, entrenatzailea] ere ezagutzen dut Espainiako selekziotik. Hiria ere gustatzen zait. Banekien eroso eta pozik egongo nintzela, eta hala da. Bete-betean asmatu dut etortzen.

  • Irureta Azkune, Onintza: Estetikoki erakargarria da eta euskara gozagarri, bete-betean asmatu dute, in Argia:

-Zer da azpimarragarri saioan?

-Munduko esperientzia oso desberdinen berri emateak, beste tribuez aritzeak, alegia, guretik mundura eta mundutik gurera zabaltzeko ikuspegia lantzeko balio du, asmatu du ikuspegi globala ematearekin. Bestalde, ukitu europarra du saioak; ohiko kamera eta irudi estatikoetatik mugimendura salto egin dute. Estekikoki erakargarri izatea, eta euskara gozagarri egitea, hainbeste aipatzen diren garaiotan, bete-betean asmatu du.

Opari berezi bat egin nahi baduzu eta bete-betean asmatu, OPARITU SARRERAK!

  • Iturbe, Arantxa: Honetara ezkero, in Susa:

Nire gurasoak urduri jartzen ziren amatxi etortzekoa zen bakoitzean. Oso gutxitan etortzen zen. Medikutarako ordua goizean goiz zuenetan bakarrik. Amatxi, aitaren ama, urruti bizi baita. Urruti, herrira oinez jaitsi eta bata bestearen segidan autobusak eta, presa, ezina edo pereza izanez gero, taxia ezinbesteko duenarentzat. Autoan minututan konta liteke joan-etorria. Horregatik joaten zen aita haren bila eta etxera ekartzen bezperatik.

Etorkizuna irakurtzen du amatxik. Asmatu, zehaztu zuen behin amak, irakurri ez. Amatxik entzun eta arrazoi eman, horixe, asmatu egiten zuela. Bete-betean asmatu ere. Asmatuko ez balu, inor ez litzaiokeela hurbilduko.

Ama ez zitzaion hurbiltzen. Juxtukoa bakarrik. Kortesiazko muxu parea ematen zioten elkarri lehen. Amatxik burua apartatu zionetik ama ez zen gehiago saiatu. Aitak txikikeria hura noiz ahaztuko ote zuen galdetu zionean etorkizuna asmatzea beste baten gaitasuna zela gogorarazi zion amak.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Ahotsak,  Berria, Argia, Gayarre antzokia, Susa