Kategoriaren artxiboa: Esamoldeak eta esapideak

Titare batean ito

Utzi erantzuna

Azalpena

Arrazoi handirik gabe larritu, estutu.

Aldaerak

Titarekada bat uretan ito

Baso bete uretan ito 

Titare bete uretan ito 

Putzu txikian ito 

Zazpi etxeko herrian galdu

Ur tanta batean ito

Hego haizerik gabe zoratu

Photo by Beth Macdonald on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Ahogarse en un vaso de agua

fr. Se noyer dans un verre d’eau

Testuinguruan

SCORPIO Urriaren 24etik Azaroaren 22ra

Etxean sartuta bizi zara aspaldian, itxitura batean bezala. Ez ote zara lizunduko gero? Komeni zaizu irtetea eta jendearekin egotea. Bestela problemarik txikienek ere buelo haundia hartzen dute eta azkenean burua gaztainak erretzeko danbolina bezala jartzen da, bero, tiro eta pun. Ez zaitez ito titare batean.

Beste aholku batzuk, aldiz, ongi etorriak izaten dira. Zure egoera beretik pasatu berri direnenak batik bat. Aholku praktikoak izaten dira gehienetan. Flotadore lana egiten dutenak baso bete uretan itotzeko zorian zaudenean.

Haiei esker ez nintzen ito, ama ona izateko aholkuen itsasoan.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Intza, Intza II, HABE, Ai, ama!   

Bost axola izan

Utzi erantzuna

Azalpena

Berdin izan.

Aldaerak

Bost ardura izan

Bost inporta izan

Hankartetik pasatu

Zakila fresko utzi

Potorroa fresko utzi

Photo by Jared Rice on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Importar un comino un bledo, un pimiento; Me la suda, me la pela, me la bufa

fr. On s´en fout; On s´en fiche

Testuinguruan

-«Ero puntu bat dute», entzun diot kritiko bati zuen diskoari buruz. Talde ulertu gabea zaretela uste duzu, nola ikusten duzue zuen burua euskal musikaren panoraman?

-Beti izan dugu kutsu eroa edo ezberdina. Abestiak sortzerakoan ez dugu pentsatzen lan arraroa egin behar denik. Horrela ateratzen da. Beharbada, talde ulertu gabea gara, bai. Baina guri bost axola. Gustatzen zaiguna egiten dugu eta askatasun hori ordainezina da.

  • BM: Tania Llasera: bizitzari hozkaka, in BM:

-Berriki elkarrizketa batean adierazi duzu ezin zarela jende guztiaren gogoko izan, baina ondo daramazula hori. Gauza bera esango al zenukeen orain dela 20 urte?

-Ez. Nik neure burua ezagutzera eta maitatzera eraman nauen bidaia egin dut. Izan nuen lehenengo mutil-lagunak tratu txar psikologikoak eman zizkidan. Lur jota eta zokoratuta nengoen. Konbentzitzen zaituztenean ez zarela inor eta ez zarela argia, polita eta ez duzula ezer lortuko… Gogoratzen dut, izkina ilun hartan, nire buruari esan niola ez nuela inoiz gehiago onartuko inork horrelakorik berriz pasa araztea. Inoiz ere ez. Gizendu nintzenean eta jendeak eta komunikabideek bullyinga egiten zidatenean ere, neure buruari esan nion ez nindutela lur jota utziko. Ez dudalako nahi! Terapia asko ere egin dut, eta ohikoaz oso bestelako heziketa izan dut eta, tresna horiei esker, orain esan dezaket bost axola zaidala besteen iritzia. Jende guztiaren iritziak entzungo banitu, erotu egingo nintzateke; batez ere gaur egun, sare sozialekin.

  • Erredakzioa: Tramoan kronometroak zero markatzen duenean, gainontzekoak bost axola, zu zurera zoaz, in Kronika Urumea:

-Lasterketa aurretik, zer sentitu?

-Hasierako momentuak oso urduriak izan ohi dira, eta Iturbek adierazi du, hankak dardarka izaten dituela. Hasie­rako momentua gehi­ago gustatzen zaiola ere aipatu du, adrenalina gehiagoko uneak direlako nonbait. «Tramoan kronometroak zero markatzen  duenean, bazoaz, eta gainon­tzekoak bost axola, zu zurera zoaz». 

  • Zabarte, Gaizka: Zaharrak ez zuen hil nahi, in Susa:

Errazena Rubiorengana jotzea zen. Martinek berak esan ziezadakeen non bizi zen eta non harrapa nezakeen mezaren batetik irten ostean. Setienez, ordea, Galdakaon bizi zela baino ez zekien. Hala ere, neukan informazioa urria izan arren, barrenak esaten zidan hobe zela Setienekin hitz egitea aurrena. Etxetik irten gabe bizi denak, hala bazen behintzat, ez duenez aukera handirik mintzakide berriren bat izateko, izan dezake entzule berriren bat izateko gogoa. Ordurako ez baldin bazen bere baitara erabat bildu eta, ondorioz, kanpoko doinu txikiena hari bost axola. Topa nezakeen, topatzekotan, entzule arretatsuarekiko esker onez, luze hitz egin nahi zuena. Beste kontu bat litzateke bere buruaren egoera, memoria eta koherentzia barne.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Intza, Harluxet, El Diario Vasco, BM, Urumea, Susa

Tripak jaten egon

Utzi erantzuna

Azalpena

Oso urduri edo kezkatuta egon.

Aldaerak

Kirioak dantzan izan

Kirioak airean egon

Ipurdi estuarekin ibili

Birikak / Tripak / Erraiak jan

Photo by Alexander Krivitskiy on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Estar hecho un manojo de nervios

fr. Paquet de nerfs

Testuinguruan

  • Zubeldia, I.: Aitorren hizkuntz(a) zaharra, in Argia:

“Eta norbaitek galdetuko dit: “Zertara dator zure diskurtsoa? Zer azaldu nahi duzu horrekin?”. Bada duela egun batzuk herri handi samar batean ikusi nuena. Terraza batean kafe bat hartzen geunden patxadan. Aldameneko mahaian zazpi emakume gazte eta haien inguruan umeak jolasean. Beren artean oraintxe erdaraz, oraintxe euskaraz ari ziren. Euskaraz bereziki umeren bat hurbiltzen zitzaienean. Gainerantzean, erdara nagusi. Garbi ikusten zen euskaraz denek zekitela tarte laburren batean denek euskaraz egin baitzuten. Baina berehala pasa zen elkarrizketa erdarara. Bereziki festa girotik zetorren beste emakume bat hurbildu zitzaienean. Orduan: “Mikel Goñi está muy bueno”. “Me han robado la toalla en la playa”. Eta elkarrizketa osoa erdaraz joan zen. Umeak ingurura etorritakoan zerbait euskaraz esan, baina berehala beren arteko komunikazioa aurrera eramateko euskarak ez zuen balio. Eta euskaraz oso ondo zekiten denek. Tripak jaten egon nintzen eta gogoeta hauxe egin nuen: “Ez ote dira konturatzen alferrik ari direla umeekin euskaraz! Horiek ere gauza berbera egingo dute gero, prestigiozko hizkuntza, euren gurasoek eta jende gehienak erabiltzen duena erabili! Euskara jakinda, guraso batek nola eraman dezake arratsaldeko elkarrizketa osoa erdaraz bere umeen aurrean, hauek euskara ikastea eta euskaraz egitea nahi badute!”

  • Peña, Y.: Hariak, in Susa (2018):

Brigidak obratu zuen miraria: Estiren tituluak pregoilarien moduan lau haizetara ereinez, azkenean ernaldu zen aukera. Ikastola gero eta handiagoa, irakasle berriak kontratatzen hasiak ziren. Haietako bat luzerako gaixotu zenean, galdezka joan zitzaizkion Estiri, ea txikiei eskolak emateko prest egongo ote zen. Bat-batean, amona harro bai harro: Olatz ikastolan hasi zenean astoarenak bota ondoren, Espainia osoan ez omen zegoen kolegio hoberik.

Baina, pobrearen poza… Amona sinetsita zegoen lanean hasteak Parisko erokeria guztiak sendatuko zituela. Inozenteagorik! Astebetean pasatu zen Esti etxean gotortzetik etxera ez sartzera. Lana, bilerak… Eta lagun horiek? Herriko bihurrienak ziren, Luisa haien aldean santu bihurtzeraino: kontzentrazioa hemen, manifestazioa han, parranda hemen, festa han. Eta amona gaixoa, tripak jaten.

  • Narbaiza, L.: Erabakiak eta damua, in Eibar.org (2007-X-30):

Gorago esan dudan moduan, pertsona bati ez egitea damutu izan zait: ez deitzea, gutuna ez idaztea, ez geratzea kafe bat hartzera, ez besarkatzea, e-maila ez idaztea, eskutik ez oratzea, musu ez ematea…

Damuak damu, horrela egin izan ditut gauzak, nahiz eta orain tripak jaten egon. Baina haserre eta oso nekatuta egonda, nor da gai jakiteko bere bizitzako aukera onenetakoa eskuetatik joaten ari zaiola? Ni ez, behintzat. Eta orain horrela nago, damututa, a posteriori hausnarketak egiten, ihes egin didanaren falta sentitzen.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Labayru, Argia, Susa, Eibar

Bete-betean asmatu

Utzi erantzuna

Azalpena

Osoki, erabat, guztiz asmatu.

Aldaerak

Erdi-erditik igarri

Bete-betean igarri

Erdiz erdi jo

Photo by Vitolda Klein on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Dar en el clavo

fr. Mettre dans le mille

Testuinguruan

  • Manterola, Aitor: Bete-betean asmatu dut Araskira etortzen, in Berria (2020-X-10):

-Zergatik aukeratu zenuen Araskira etortzea?

-Erakarri egiten ninduen arlo askotan. Kluba oso lan ona ari da egiten urte askoan, eta egonkortuta dago. Zalantzazko egoera honetan, garrantzitsua da gauzak ondo egiten diren leku batean egotea, lasaitasuna emango dizun toki batean. Klubak ondo zaintzen gaitu guztiak; goraka doa ligan, eta jokalari multzoa eta haien jokatzeko modua asko gustatzen zaizkit. Haietako batzuk ezagunak ditut beste talde batzuetatik, Made [Urieta, entrenatzailea] ere ezagutzen dut Espainiako selekziotik. Hiria ere gustatzen zait. Banekien eroso eta pozik egongo nintzela, eta hala da. Bete-betean asmatu dut etortzen.

  • Irureta Azkune, Onintza: Estetikoki erakargarria da eta euskara gozagarri, bete-betean asmatu dute, in Argia:

-Zer da azpimarragarri saioan?

-Munduko esperientzia oso desberdinen berri emateak, beste tribuez aritzeak, alegia, guretik mundura eta mundutik gurera zabaltzeko ikuspegia lantzeko balio du, asmatu du ikuspegi globala ematearekin. Bestalde, ukitu europarra du saioak; ohiko kamera eta irudi estatikoetatik mugimendura salto egin dute. Estekikoki erakargarri izatea, eta euskara gozagarri egitea, hainbeste aipatzen diren garaiotan, bete-betean asmatu du.

Opari berezi bat egin nahi baduzu eta bete-betean asmatu, OPARITU SARRERAK!

  • Iturbe, Arantxa: Honetara ezkero, in Susa:

Nire gurasoak urduri jartzen ziren amatxi etortzekoa zen bakoitzean. Oso gutxitan etortzen zen. Medikutarako ordua goizean goiz zuenetan bakarrik. Amatxi, aitaren ama, urruti bizi baita. Urruti, herrira oinez jaitsi eta bata bestearen segidan autobusak eta, presa, ezina edo pereza izanez gero, taxia ezinbesteko duenarentzat. Autoan minututan konta liteke joan-etorria. Horregatik joaten zen aita haren bila eta etxera ekartzen bezperatik.

Etorkizuna irakurtzen du amatxik. Asmatu, zehaztu zuen behin amak, irakurri ez. Amatxik entzun eta arrazoi eman, horixe, asmatu egiten zuela. Bete-betean asmatu ere. Asmatuko ez balu, inor ez litzaiokeela hurbilduko.

Ama ez zitzaion hurbiltzen. Juxtukoa bakarrik. Kortesiazko muxu parea ematen zioten elkarri lehen. Amatxik burua apartatu zionetik ama ez zen gehiago saiatu. Aitak txikikeria hura noiz ahaztuko ote zuen galdetu zionean etorkizuna asmatzea beste baten gaitasuna zela gogorarazi zion amak.

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Ahotsak,  Berria, Argia, Gayarre antzokia, Susa  

Jai izan

Utzi erantzuna

Azalpena

Norbaiti zerbait lortzea ezinezkoa izanen zaiola adierazteko.

Aldaerak

Jai eduki

Photo by Pineapple Supply Co. on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Llevarlo claro, tenerlo crudo, no tener nada que hacer

fr. Se mettre le doigt dans l’œil

Testuinguruan

Udara begira ordea, nahiago denok bat eginik pilatzea hondartzaren edo terrazaren batean. Distantzia guztiak galduz, guztia geure neurrira bihurtzeko; distantziarik gabe, dena bat egiteko, denak norbera bezalakoak. Bestearentzat lekurik gorde gabe. Distantziarik gabe, ez dugu bestea aintzat hartzen. Uda honetan, jai dugu!

  • Ubera, R. eta Ibarguren, K.: Covid-19: irakaspenak baliatzearen garrantzia, in Naiz (2021-VIII-3):

Egia da txertaketak egoera erabat aldatu duela ospitaleratzeak modu nabarmenean bakanduz, baina ez du lortu gure egunerokoa edo ekonomia normaltzerik, oraindik ere ez baitugu ikasi honetatik planeta osoa batera atera ezean, tunelaren irteera urrunago izango dugula. Elkartasunak bultzatutako mundu mailako txertaketa lortu ezean, aldaera berriak sortuko dira eta atzerapausoak errepikatuko dira.

Beraz, norbanako arduraz eta ardura kolektiboz jokatzen dugu, edo jai dugu. Baina guztiok ez ditugu ardura maila berberak. Gainerakoei ardurak eskatzeak ezinbestean norberak arduraz jokatzea exijitzen du. Zentzu horretan, Jaurlaritzaren jokabidea ez da oso eredugarria izan. Etengabe, pandemia osoan, ardura herritarrengan, Madrilgo Gobernuan, ostalaritzan edo gazteengan jarri du. Etengabe eta iraunkorki. LABI gora eta LABI behera, inolako neurririk hartu gabe edo eraginik ez duten neurriekin itxurakeriak eginez. Horren adibide dira maskararen erabileraren inguruan egin duen antzerki kaxkarra eta EAJk eta PSEk bultzatutako Pandemiaren Aurkako Legea, haien esanetan, covid-19ari aurre egiteko tresna eraginkorra izango zena eta babes juridikoa eman behar ziguna.

  • Orozkoko Gazte Asanblada: Matxirulo! Gurekin jai duzu!, in Aiaraldea.eus (2018-I-3):

Iturriak

Elhuyar, Labayru, Arantzazu, Naiz, Aiaraldea

Hesteak bota

Utzi erantzuna

Azalpena

Barre handiak egin.

Aldaerak

Barrez hesteak bota

Hesteak bota beharrean barre egin

Photo by Dan Cook on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Morirse de risa, mearse de risa, troncharse de risa

fr. Fendre la tronche

Testuinguruan

Inuzentea, gure hizkuntzan, atzeratua da, tontoa, argi guttikoa. Erdarazko inocenteak, berriz, errugabe esan nahi du, errurik ez duena alegia, Legearen edo Jainkoaren edo Gizartearen aurrean orbangabe dena, puru. Tolesgabe ere esan nahi du erdarazko inocenteak, alegia xalo, on puska, bakun, laño, nazareno, sineskor, aingeru. Zeren ospakizuna da, beraz, gaurkoa? Sekula inor torturatu edo hil ez dutenena? Tonto edo tuntun koitadoena? Atzera-atzeratuona? Argiak eskas eta ideiak are eskasago ditugunona? Birjin tatxarik gabeena, halakorik gizakion artean inoiz izan baldin bada bederen? Xalo on puskena? Dena irensten duen sineskor sinesgaitzarena? Aingeru gotzon goardako ezpata flamigerodun gizaki hegadunena? Biziaren zartailuz txikituak eta birrinduak izan diren nazareno guztiena? Edo, zer arraio ospatzen da gaur? Libre dela, zuzen eta korrekto, lagun hurkoaren lepotik barre-karkaraz lehertzea? Baina, zergatik gaur bakarrik? Eta, behin txantxa jotzen hasiz gero, zergatik ez diogu txantxarik makabroena geure buruari jotzen, lagunek geure kontura hesteak bota ditzaten? Egia esatera, ez dut ulertzen sasifesta edo bizkarroikeria honek eskaintzen digun libertatearen funtsa. Helburua tarte pollit bat pasatzea baldin bada, neuk autobusak erretzea proposatuko nuke, ez dut ezagutzen-eta hori baino txantxa ederragorik. Edo etxegabeak ostikoz akabatzea, hainbat mutikok, Inuzente Eguna izanik gabe ere, hain dotore egiten duten bezala. Hainbeste dira praktikan jar daitezkeen olgetak eta txungak! Baina inuxentadak, diot, ez lirateke inuzente, xalo, errugabe, on puska edo aingeruen bizkarretik egin behar, harro eta handi-mandi eta errudun eta behemente eta tirano eta beste fauna hain ugari horrenetik baino. Ala?

  • Serrano Lasa, I.: Desio izeneko tren batean, in Google books (2011):

23:46 Alemaniara sartzera goazen instantean, oroitu naiz oraindik soinean daramagula marihuanazko madalena. Mugako polizia sartu baino lehen, hasi eta buka jan behar izan dugu.

23:57 Holandako mugaldeko polizia gutaz trufatzen da, afaltzen ari garen gomazko ogia labean egitekoa delako. Marihuanak eragindako barre kutsakorrarekin, hesteak bota beharrean barrezka hasten gara.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Intza II, Labayru, El Diario Vasco, Google books

Zakurraren ipurdian

Utzi erantzuna

Azalpena

Urrun

Aldaerak

Jaungoikoaren etxean

Amaren etxean

Astoaren buztanpean

Toki ederrean

Urlia lekutan

Photo by Artur Aldyrkhanov on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. En el quinto pino, en el quinto infierno

fr. Au diable Vauvert

Testuinguruan

  • Lasa Etura, Iñaki: “Lasaia eta ipurterrea naiz, kontraesana dirudien arren”, in Berria (2013-II-17):

ETBko ilehori ezagunena da Julian Iantzi (Woodland, AEB, 1967). Komunikatzailea eta berritsua, umore onez erantzun ditu galderak. Hori bai, El conquistador del fin del mundoko irabazleari buruz ez du hitzik esan.

– AEBetan jaio zinen aita artzaina zenuelako, eta 7 urterekin etorri zinen Lesakara. Zein oroitzapen duzu egun horietaz?

– Gure rantxoa, hango lursailak eta animaliak. Gogoratzen dut tarteka aitarekin joaten nintzela pick-up-ean txangoak egitera. Eskolan hasi nintzenean, banekien euskaraz, baina ez gaztelaniaz, ez ingelesez. Komeriak pasatu nituen. Filmetako autobus hori horietako batean joaten nintzen eskolara.

– Euskaraz eta ingelesez soilik jakiteak arazoren bat sortu zizun Lesakara iristean.

– Ez nekien gaztelaniaz. Hona etorri, eta hura paradoxa! Zakurraren ipurdian ikasitako nire benetako hizkuntza ezin erabili! Nire oroitzapenak ez dira sobera onak: paretaren kontra, beti zigorrak jasoz. Nire kalte bakarra, gaztelaniaz ez nekiela.

  • Irazoki Arburua, Koro: Pribilejiatua naiz, in Erran.eus (2021-VII-11):

Konturatua naiz nik normaltzat hartzen ditudan gauzak jende aunitzentzat luxu bat direla: behatz batekin klik egin eta argia pizten zait; txorrota bati buelta eman eta ur garbia daukat; pixa edo kaka egin eta zulo batetik desagertzen da; bizitzeko etxe bat badut; osasun arazoak izan eta medikua dohainik dut; ez dut goserik pasatzen…

Eta pribilegiatua sentitzen naiz, badakidalako badirela milioika lagun elektrizitaterik gabe bizi direnak; uraz hornitzeko zakurraren-ipurdian dagoen putzuraino joan behar dutenak; zura eta plastikoz egindako etxola miserableetan bizi direnak; beren beharrak bazter bateko zulo batean egin behar dituztenak; egunero jaten ahal izateko arazo haundiak dituztenak; medikura joateko kilometroak oinez egin behar dituztenak…

Hitz hauek etorkin batenak dira: «Pribilegiatua baldin bazara, konpartitu ezazu». Zeinen eskaera logikoa eta justua.

  • Begiristain Madotz, Xanti: Euskara debekatua pilotalekuetan, in Elinberri.eus (2017-X-1):

Konturatu bazarete, profesionalen pilota partidu guzti-guztietan, edozein lekutan, berdin da Logroñon, Burgosen, Tuteran, Tafallan, Iruñean, Arbizun, Leitzan, Eibarren, Bergaran, Tolosan, Donostian, Bilbon, Baionan, Donibane Loizunen, Donibane Garazin edota zakurraren ipurdian ere, berdin-berdin-berdin da, baita herririk euskaldunenetan ere, Hegoaldeko pilotaleku guztietan behintzat bai (Ipar Euskal Herrian ez dakit oso ongi nola dagoen gaia), artekari guztiak, beti, espainiera hutsez aritzen dira apustuak egiterakoan, eta, antza denez, inor ez da lotsatzen, ez gorritzen, ez eta deus ere egiten. Gauzarik arruntena balitz bezala hartzen omen du jende gehienak. Eta, pentsa ezazue bestalde, gero, pertsona batzuek nola hitz egiten eta goraipatzen duten pilota euskal kirol peto-petoa bezala; bere dohain eta bertute guztiak goresten dituzte, baina gero sarritan ikusten eta entzuten ditugu pilotari profesional eta botilero euskaldun bat baino gehiago, erdara hutsean beraien artean, beren patxada osoarekin, EITBko kamera eta mikrofonoen aurrean, batere lotsagorritu gabe.

Iturriak

Labayru, Intza, Berria, Erran, Elinberri

Gorriak ikusi

Utzi erantzuna

Azalpena

Sufritu

Aldaerak

Gorriak eta beltzak ikusi

Eguraldi gorriak ikusi

Egun gorriak ikusi

Gorriak igaro

Senperrenak ikusi

Elorrio(ak) ikusi

Bereak eta bi

Photo by Pierre Bamin on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Pasarlas moradas, pasarlas canutas

fr. En voir des vertes et des pas mûres

Testuinguruan

  • Plaentxia.eus: Soraluzera itzuli zirenean gorriak ikusi zituzten askok, in Plaentxia (2019-X-22):

Etxera bueltatu zirenean askok huts-hutsik aurkitu zituzten haiek; beste batzuek banatuta zuten familia. Gizonezkoen kasuan, berriz, kuarteletik pasa behar izaten zuten askok. Gorriak ikusi zituztela kontatzen dute Isiltasuna Hausten liburuaren gaurko pasartean.

  • Sastre, Alfonso: Ez da pale egiteko oldua, in Susa (1986):

CORTADILLO: Alde honetan behintzat ez dago. Zorigaiztokoa ni! Eta nola agertu behar dugu kapitaindegian txinorik gabe? Adarra jo digu alu arraio horrek, denbora guztian hain txepel etorri eta gero. Hara! Oin-hotsa da. Bera daiteke. (Jaso porra, eta, muturra agertu duen norbaiti eman dio. Han joan da zerraldo. Rinconete da).

RINCONETE: (Grogy). Nin niduan.

CORTADILLO: Esan besterik ez huen.

RINCONETE: Akabatu nauk asesino horrek.

CORTADILLO: Barka iezadak, gizona.

RINCONETE: Gorriak ikusi dizkiat.

CORTADILLO: Nik zer nekian? Txinoa zetorrela urreratzen uste nian nik.

RINCONETE: Odola ugari zihoakidak.

CORTADILLO: Horrela izaten duk burua.

RINCONETE: Buruhezurra igoal puskatu didak.

CORTADILLO: Odola oso eskandalosoa ohi duk, ez apuratu. Eta abia gaitezen. Egon litekek bestaldean ezkutatua, palmera haien artean. (Nekez dabiltza).

  • Kortabarria Olabarria, Beñardo: Atun gorriak, gorriak ikusi beharko ditu, in Elhuyar Zientzia (1999-VII-11):

Kopuruez aritu gara orain artean, baina harrapaketen kopuru altua baino harrapaketen modua larriagoa izan daiteke. Izan ere, errunaldi-garaian dauden atun gorri gehiegi harrapatzeaz gain, atun gazteegiak ere harrapatzen dira. Atun gorria bost urterekin iristen da heldutasun sexualera -30en bat kilo dituenean- , hala ere, legez sei kilo t,erditik gorako atunak ere harrapa daitezke. Mediterraneoan eta Bizkaiko Golkoan sei kilo eta erditik beherako atunen harrapaketa, batez-beste harrapaketa guztien % 35-40 izan daiteke. Horrek esan nahi du atun gazteen merkatua gora egiten ari dela, eta -zientzialarien ikuspuntutik- espeziaren etorkizunak kolokan dagoela. Hori dela eta, aurtengo kanpainari begira, Atunaren Kontserbaziorako Nazioarteko Batzordeak harrapaketen kuota ezarri du, 32.000 tonakoa. Edozelan ere, aipatu Batzordearen iritziz, harrapaketen kopurua 25.000 tonara jaitsiko balitz atun gorriaren galera geratu egingo litzateke, baina ez litzateke suspertuko. Gauzak horrela, argi dago atun gorriak gorriak ikusi beharko dituela.

  • ASPE: Erik Jaka txapeldun, in Aspe (2020-XI-30):

Erik Jaka da 2020ko buruz buruko txapelduna. Ezohiko urte honetan, ezohiko txapelketa joan da, eta txapelduna ere ezohikoa suertatu da. Lehen tantoetatik aurrea hartu du lizartzarrak, eta aurretik joan da amaierara arte. Bukaeran sei tantoren alde ederra ere izan du, baina, azken tantoa egin ezinda, gorriak ikusi behar izan ditu lizartzarrak. Dena den, sufrimenduari esker, 22 eta 20 irabazi dio Jokin Altunari, eta estreinakoz jantzi du buruz buruko txapela. Pozarren agertu da txapelduna partida amaieran: “Amari eskaintzen diot garaipena. Azkenaldian izugarri sufritu dugu familian, eta, dudarik gabe, bera daukat buruan. Berak emandako indarragatik izan ez balitz, ezinezkoa izango zen halako balentria bat lortzea”.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Labayru, Euskaltzaindia, Plaentxia, Susa, Elhuyar Zientzia, Aspe

Adarra jo

Utzi erantzuna

Azalpena

Norbaiti burla egin edo ziria sartu. Iseka egin, trufatu.

Aldaerak

Harpa jo

Azak jo

Bertsoa jo

Tronpa jo


Photo by Blake Weyland on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Tomar el pelo

fr. Faire la barbe

Testuinguruan

  • Egaña, Andoni: Adarra jo, in Berria (2021-II-19):

Munduan ibiltzeko jarrerarik galgarriena dela uste dut. «Niri ez didate adarrik joko» goiburutzat hartuta ibiltzen da zenbait bizitzan. Ezagutuko dituzue inguruan «niri ez didate adarrik joko»-ren batzuk. Eskarmentudun pertsonak izaten dira, txarrak jasandakoak askotan. Une batetik aurrera krak! egin eta «niri ez didate adarrik joko»-ren aldera igaro direnak.

Berekoitzat hartuko dituzu hasieran; xelebretzat akaso; bereari baino begiratzen ez dioten gutiziatsutzat. Baina ez dira hori —hori soilik ez, behintzat—, «niri ez didate adarrik joko»-tarrak. Minetik datoz, eta gai dira berriz min ez hartzeagatik besteri min emateko. Pandemia garaiotan, lehenez gainera, nabarmendu egin dira. Tabernariak esertzeko eskatu diola? Ez doa beretzat. Beti zutik hartu izan du txikitoa berak. Berari «ez diote adarrik joko». Azkenean, xextra. Udaltzainak musukoa ongi jartzeko agindu diola? Ikusi ditu beste batzuk musukoa gaizki jarrita eta haiei ez die deus esan. Zergatik berari bai? Adarra jo nahi al diote? Ika-mika azkenean. Udalerrien mugak ezin direla gainditu? Berari ez diote adarrik joko. Ezagutzen du modu bat…

Jasandako minak beldurra sortzen du. Beldurrak, mesfidantza. Mesfidantzak, «niri ez didate adarrik joko»-tarrak. Eta horiek jendartea zulatzen dute…

  • Mardaras, Arrate: Pendrive, in Susa (2013):

Heldu gara, zorabiatuta zaude, ez duzu egin nahi, honezkero igarri duzu zertara zoazen. Atea jo duzu, txakurraren oin-hotsak entzun dituzu, umeenak dira harrabotsak?

Atea ireki da, aurrez aurre daukazu. Arma aurpegi aurrean jarri diozu.

Zure beste armak kaskoa eta betaurrekoak diren arren, ezagutu egin zaitu.

 — Zer egiten duzu zuk hemen? Ez zenuen pendrivean egon behar? —diotsu editoreak harridura aurpegiarekin.

— Barkatu —bat-batean iratzarritakoaren keinu inozoa egin diozu—, erratu egin naiz, senarra hiltzera joan behar nuen.

— Ba, zoaz agindua betetzera —erantzun dizu—, eta esaiozu idazleari adarrik ez jotzeko ez zuri ez niri.

Adarra jotzen du idazleak? Egoerarik onenean ere eszenatokitik at geratzeko aukera ematen digu-eta! Ikusle hutsak izan gaitezke-eta! Ez al gara, ordea, protagonistaren azalarekin janzten gehienetan? Eta beste pertsonaia askoren azalarekin ere askotan? Horrela, bidaia ezezagun baterako izena ematen dugu. Inongo arriskurik ez duen bidaia baterako izena, edozein mementotan amai dezakeguna, irribarre batzuez edota negar anpulu batzuez ordainduko duguna. Pagotxa hutsa!

  • Azpeitia Eizagirre, Agurtzane: Zestoarren erretolika, in Zestoako Udala (2003):

Garbi dago Zestoan gure aitona-amonek ez dutela erdararen laguntzaren beharrik izan elkarrekin jolastu, haserretu, lan egin, elkarri adarra jo edo maitasun-sentimenduak hitzez adierazteko. Ez dute euskaraz dihardutenean zerbait adierazteko (edozer delarik ere “zer- bait” hori) gaztelerara jo beharrik sentitu. Beren bizitzaren eginbehar guztiak euskara hutsean egin dituzte, horretarako gaitu baitute beren herriko hizkera.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Labayru, Harluxet, Berria, Urtxintxa, Susa, Zestoako Udala.

Babak eltzetik atera

Utzi erantzuna

Azalpena

Arazoak konpontzeko edo lan zailena egiteko gaitasuna adierazten du.

Aldaerak

Euliak kendu

Txingarra atera

Photo by P.O.sitive Negative on Unsplash

Beste hizkuntza batzuetan

gazt. Sacar las castañas del fuego

fr. Tirer les marrons du feu

Testuinguruan

  • Ugartemendia, Unai: Arazoren bat badago, geuk atera beharko ditugu babak eltzetik, in Berria (2016-II-9):

Zein lan egingo duzue bertan?

Oso erreferentzia gutxi ditugu: satelite bidezko irudi batzuk eta 1880ko espedizio bateko argazki eta mapa zahar batzuk. Oso leku hezea aurkitzea espero dugu, oso aldaketa handiak izango ditugu eremu oso txikian. Zailtasun handiko tokia izango da. Gainera, izotz eremu ikaragarri handi bat dago han, kilometro koadro askokoa. Glaziarren egoera ikusiko dugu, eta klima aldaketak eragin ditzakeen aldaketak. Logistikarekin izan ditzakegu arazorik handienak; oso urrun dagoenez, arazoren bat izanez gero, geuk atera beharko baititugu babak eltzetik. Gainerakoan, armadarekin edo helikopteroz beharko luke, eta hango baldintzak ez dira onenak izaten. Esplorazioa eta abentura uztartuko ditugu.

  • Epaltza, Aingeru: Aharrausika, in Argia (2004-XI-14):

Ez daki ergatibo bat zuzen paratzen ez erlatibozko esaldi arrunt bat eratzen. Euskaraz ez diozu adituko ateraldi irringarririk, are gutiago sexuaz mintzatzen. Bere kasa, euskarazko libururik, bideorik, joku elektronikorik »bada halakorik?» ez du hautatuko asteburuko txupitoen eraginpean ere. Alabaina, orduak egiten ditu ikastolan edo institutuan, Izen Sintagmaren eta Aditz Sintagmaren adarretan zintzilikatua, esaldi konpletibo eta adberbioen amaraunean harrapatua, zeniezazkidan eta nintzakezu bezalako arbola ahoskaezinen oihanean galdua. Orduak, bai, aharrausika eta aho zabalka. Gero, duela hogei urteko testu irentsi ezina emanen diete etxeko lan, eten ez dadin asperduraren soka. Curriculum bat baitago, eta hura nahitaez bete beharra.
           Iparraldean ez dakit. Hegoaldean alarmak aspalditik piztuak dira: gure gazteena ez da euskara, zapo-euskara baizik, non ez den, bertzerik gabe, erdara. Baina trankil neska-mutilak, errua auzoan da: gizartea, lege eskasak, euskararen etsaien lan maltzurra. Eskolari, ikastolari, dena delakoari, ez zaio noski gehiagorik eskatu behar, aski eta abasto egiten du-eta.

Hamahiru, hamalau, hamabortz, hamasei urtetan, Euskal Hizkuntza eta Literatura irakasgaiak hitzaren besta behar luke izan, baina gazteluko tortura sala bilakatu dute ikasketa planen diseinatzaileek. Gure gazteek begiko zikina nahiago hura baino. Hizkuntzaren barrunbeak irakatsi nahiaren nahian, azal-huts gelditzen ari da babak eltzetik atera behar zizkigun belaunaldiaren euskaltasuna.

  • Ibargutxi, Felix: Nobela, ekintza moduan ulertuta, in El Diario Vasco (2017-V-17):

Pratek uste du «pertsona normalen Baztan hori» agertzen dela eleberrian. «Hemen ez da agertzen literaturak orain arte agertu duen Baztan hori, ez da olerkigintzako Baztan berde eta polit hori. Nobela beltza ezin da izan Martikorena edo Benito Lertxundiren kanta bat; Eskorbutoren kanta izan behar da, ‘mucha policía, poca diversión’».

Xabier Mendiguren editoreak protagonistaren deskripzio hau egin du: «Lurra ganoragabea da, ganberroa, boterearen kontra sentitzen da eta babak eltzetik atera beharko ditu». Nobelan zehar etengabeak omen dira musika-aipamenak. «Baztango gida antituristiko moduan ere har daiteke liburua, gazteen lokalak agertzen dira, adibidez, eta kamiseta erreibindikatiboen bilduma ere badugu bertan», esan du editoreak.

  • Meabe, Miren Agur: Hezurren erretura, in Susa (2019):

Herenegun umea zena, neska izan zen atzo, eta helduaro betean da orain. Oroitzapenetan —eskola-egunetan, familia giroan, jolasetan…— bilatu ditu bere nortasunaren lorratzak. Onartzen ditu denboraren joanak emandako gal-irabaziak. Badaki bereizten bizitzari zer eskatu eta zer ez. Babak eltzetik ateratzen ikasi du. Bere egin du falta direnen ausentzia. Ez du sinesten amodioaren balio absolutuan, nahiz eta azken aukera eman maite-kontuei. Ezagun zaizkio beste andre batzuen irrikak eta beldurrak. Ez du galdu ironiaren ufada. Eta bakardadeak eman dio hazten jarraitzeko azken bultzada.

Iturriak

Elhuyar, Intza, Labayru, Harluxet, Berria, Argia, El Diario Vasco, Susa