Maite Asensio Lozano / 2012-12-09 / 743 hitz
Bi eredu kontrajarriren arabera eraiki izan da andreen izaera; doktrinatzearen prozesu historikoa azaldu du Nausiak liburu batean.
XVI eta XVII. mendeetako andreen bizimodua ikertzen jarraitzen du Amaia Nausia Pimoulier historialariak (Iruñea, 1982). Alargunei buruzko tesia ondu ostean, feminitatearen eraikuntzari eta emakumeen doktrinatzeari buruzko lana kaleratu berri du, Nafarroaren konkistaren urteurrena abiapuntu hartuta: ¿Vírgenes o putas? 500 años de adoctrinamiento femenino (1512-2012) (Erein).
Birjinak ala putak, erdibiderik gabe.
Hori da tesia. Historian zehar, emakumeok bi eredu horietan banatu gaituzte: birjina ala puta, Maria ala Eva. Bata, ideala, andreak nolakoa izan behar zuen ezartzen zuena. Bestea, emagaldua, idealari jarraitzen ez ziotenentzat. Ez zegoen erdibiderik, ez.
Zein gizarte aldaketa abiatu ziren Nafarroaren konkistarekin batera?
Garai hartan Erdi Arotik Aro Modernora pasatzen ari ziren, estatu nazioen sorrerara. Errege berriak boterea berreskuratzen eta zentralizatzen saiatzen ari ziren, botere politikoa, militarra eta erlijiosoa bereganatuz, eta gizartean diziplina ezarriz, bai jarrera publikoan, bai pribatuetan. Horretarako, familia erabili zuten, estatu txikiak balira bezala: bata ondo bazebilen, bestea ere bai.
Andreengan zein eragin izan zuen?
Familiek ondo funtzionatzeko, kide bakoitzak rol batzuk bete behar zituen: gizonak agintea izan behar zuen, eta emakumeak haren esanetara egon behar zuen. Eta horretarako, andreak doktrinatu behar zituzten, ideal hura bezalakoak izateko.
Nola eraiki zuten ideala?
Emakumeei eman zieten ereduak hiru ardatz zituen. Lehena, kastitatea, birjintasuna, sexu jokabide zuzena eramatea. Bigarrena, amatasuna: historian zehar inposatutako erregimen guztien diskurtsoa izan da emakumeen funtzioa zela «seme berriak ekartzea erregimenera». Hirugarrena, gizonaren esanetara egotea.
Bazegoen azalpen mediko bat: XVIII. mendera arte sinetsi zuten gizonek zein emakumeek zituztela pasioak, baina jainkoak gizonei arrazoitzeko gaitasuna eman ziela, eta horri esker pasioa kontrolatzeko gai zirela. Emakumeek ez zuten arrazoitzeko gaitasunik; areago, uste zuten andrazkoak biologikoki tentelagoak zirela: emakumeak gizonaren hazia jasotzean sabela hotz bazeukan, neska sortzen zen, eta bero nahikoa bazuen, mutila. Horregatik, Juan Luis Vives moralistak esaten zuen: «Bero gabeziaren ondorioz, emakumea kirtenagoa da naturaz, beldurtiagoa, eta gauza txikiez baino ezin da arduratu». Tentelagoak zirenez, eta ezin zituztenez pasioak kontrolatu, andreek gizon bat behar zuten ondoan; bestela, arriskutsuak ziren, sexualitatea pil-pilean zutelako, gizonentzako tentazio zirelako.
Eredu hark talka egin zuen Nafarroako emakumeen bizimoduarekin. Zergatik?
Errealitatea ez zetorrelako bat inposatutako idealarekin: tradizioz, Nafarroako emakumeek bazuten zeresana etxean. Eskubide batzuk aitortuak zituzten: oinordeko izan zitezkeen, alarguntzean senarraren ondasunak kudea zitzaketen, ezkonsaria erabaki zezaketen… Gainera, gerrak alargun pila bat utzi zuen, eta lehen aldiz haiek etxean bakarrik egoteko aukera zuten, familia aurrera ateratzen, erabakiak hartzen. Egun, jabekuntza esango genioke.
Erresistentzia egin al zuten?
Irainengatiko prozesuen iturrietatik, badakigu haiek ideala ezagutzen eta defendatzen zutela; hau da, gizon ezkonduekin ibiltzea egozten zietenean, haiek argudiatzen zuten emakume kristauak zirela, zintzoak, etxean egoten zirenak… Baina idealak errealitatearekin talka egiten zuenean, euren eskubideak aldarrikatzen zituzten. Adibidez, alargunek auzitegietara jotzen zuten, senarraren familiaren aurrean oinordekotzan jasotakoa haiei zegokiela defendatzeko.
Zer gertatzen zen putatzat hartutakoekin?
Garai hartan pentsatzean, berehala bururatzen zaigu zigorra, baina zigortu aurretik, komunitatea emakume galduak zuzentzen saiatzen zen. Oso gizarte txikia eta itxia baitzen: Nafarroak 150.000 biztanle baino ez zituen, %80 herri txikietan; elkar kontrolatzea oso erraza zen. Kontrolak funtzionatzen ez zuenean, aholkuen bidez saiatzen ziren, eta bestela bazterketara jotzen zuten: askotan, herritik botatzen zituzten. Komunitateak ezin zuenean, estatuak esku hartzen zuen: herrira idazkari bat bidaltzen zuen, salaketa ikertzera, eta andrea emagaldua zela ondorioztatuz gero, zigorra heltzen zen.
Zein zigor?
Normalean, lotsa publikoa: asto baten gainean herritik eramaten zituzten, haien delituak aldarrikatzen zituzten bitartean. Jo ere egiten zituzten, 50, 100 edo 200 zartada emanez. Eta batzuetan, erresumatik botatzen zituzten: kredentziala kentzen zieten, eta halakorik gabe, herri berri batean ez zieten lanik edo etxerik ematen. Beraz, prostituta amaitzen zuten, edo gosez hiltzen ziren.
Zuzenketa eta zigor sistema horretan, gizartearen maila guztiek parte hartzen zuten: estatua, Eliza eta komunitatea. Horrek ekarri al zuen bazterketa egiturazko bihurtzea?
Bai, justifikatu zuelako. Emakumeek egiten zituzten gauza txarrak «delitu-bekatu» izendatu zituzten, hau da, moraltasuna eta justizia lotu zuten.
Birjina-puta dikotomia horrek noiz arte iraun du?
Uste dut dikotomia horrek egungo gizartearen pentsamoldean segitzen duela: emakume batek bere sexualitatearekin libreki jokatzen duenean, berehala epaitzen dugu, lausoagoa den arren. Baina diskurtso ofizialetan, oso agerikoa izan zen altxamendu militarraren ondorenera arte: Pilar Primo de Riveraren diskurtsoak orain 50 urtekoak dira, eta Juan Luis Vivesek duela 500 urte idatzitakoen oso antzekoak dira.
Birjinen eta puten erdibidean, ereduak eraikitzen ari dira egun emakumeak?
Bai. Nik askotan kritikatu dut batzuetan emakume emantzipatua izateko ere eredu jakin bat egon dela, hau da, doktrinatzea. Eta pentsatzen dut hainbat eredu eta bide daudela, eta bakoitzak nahi duena aukeratu behar duela: inork ezin dio emakume bati esan nolakoa izan behar duen, ona edo askea izateko.