Amaia Portugal / 2013-02-07 / 903 hitz

Parkinsonarekin lotuta identifikatu zuten lehen mutazioa euskal herritar jatorria duten familietan agertzen da soilik; hari buruzko analisi klinikoa egin du Javier Ruizek.

Dardarina proteina bat da, eta parkinsonaren sintoma bereizgarrienak, dardarak, eman dio izen hori. Ez da hitz arrotz baten euskarazko itzulpena, jatorrizko terminoa baizik: proteina horri dardarina deitzen zaio mundu osoan, eta ez alferrik.

Donostia ospitaleko neurologo batzuek topatu zuten 2004an, eta mundu mailako garrantzia izan zuen aurkikuntza hark, parkinsona eragin dezakeen mutazio genetiko baten kausa identifikatu zen lehenbiziko aldia izan baitzen. Ez hori bakarrik: izenarengatik soilik ez, berez da dardarina bertakoa, Euskal Herrian edo euskal herritar jatorria duten familietan besterik ez baita topatu parkinsonari lotutako asaldura jakin hori.

Koro Paisan ikertzaileak aurkitu zuen, Jose Felix Martik eta Adolfo Lopez de Muniainek gidatzen zuten ikerketaren barruan. Berak defendatu zuen dardarinari buruzko lehen doktore tesia, biokimikari eta genetikari lotutako ezaugarriak xehatuz. Orain, alderdi klinikoa jorratu du Javier Ruiz Donostia ospitaleko Parkinson Unitateko medikuak eta Biodonostiako Neurozientzien alorreko ikertzaileak, proteina horri buruzko bigarren doktore tesian. Mutazio hori izateak parkinsona garatzea al dakar derrigor? Gaitzaren aldaera arrunta al dakar, edo bestelakoa da? Nola hondatzen du garuna? Halako galderei egin die aurre bere ikerketa lanean.

LRRK2 genea

Tesi egile honek azaldu bezala, duela hamar urte eskas hasi dira ikertzaileak parkinsona eta genetika elkarlotuta ikertzen. «Beti esan izan da parkinsona noizean behin agertzen den gaitz bat dela, baina hori ez da horrela, eta nire tesi zuzendariak —Jose Felix Martik— aspaldi zekien hori. Urte asko zeramatzan gaixotutako kide asko zituzten familiak artatzen, eta horrek eraman gintuen genetika ikertzera», esan du. Lasterketa moduko bati ekin zioten orduan, munduko beste talde batzuk ere aldi berean hasi baitziren alderdi hori jorratzen. Hain zuzen ere, familia japoniarrekin egin ziren lehenengo analisi genetikoak, eta amerikarrekin gero, baina euskal herritar sendien datuek eman zuten aurreneko emaitza azkenean.

Zehazki, LRRK2 izeneko geneak sortzen duen proteina bat da dardarina. Gene horrek anomalia bat duenean, dardarinak ez du behar bezala funtzionatzen. Bada, mutazio genetiko jakin hori izateak parkinsona garatzeko arrisku handia dakarrela ikusi zuten Donostia ospitaleko ikertzaileek, bai eta mutazio hori euskal herritar jatorria duten familietan bakarrik agertzen dela argitu ere. Baina dardarinari lotutako mutazioa ez da, noski, parkinsona eragin dezakeen bakarra, bestela gaitza ez zen munduan luze-zabal hedatuta egongo: lasterketa horrek irabazi zuen, baina haren atzetik, eta ia aldi berean, beste mutazio askok aurkeztu zuten hautagaitza. Hala adierazi du Ruizek: «LRRK2 genea problematikoa da, bertan asalduraren bat gertatzen denean, parkinsona eragin dezakeelako. Hala ere, gaur egun, bertan aurkitu diren mutazioen artean sei bakarrik jotzen dira parkinsonaren eragiletzat. Horien artean bat arrunta da mundu osoan, beste bat Euskal Herrira mugatuta dago (dardarinari lotutakoa, alegia), eta gainontzekoak beste gune batzuetara».

Kontuan izan behar da, gainera, kasu horietan LRRK2z ari bagara ere, badaudela parkinsonarekin zerikusia duten mutazioak eragiten dituzten beste gene batzuk ere. Kasuistika oso zabala da: «Mutazio horien aurkikuntzek, benetan, kasuen %10-15 azaltzen dute. Gainontzekoen jatorria ezezaguna da oraindik».

Zorrak kitatzeko

Nolabait, mutazio genetiko hori duten eta Donostia ospitalean aztergai izan dituzten pertsonekin zorrak kitatzeko modu bat da Ruizen tesia. Buruan izan ohi dituzten zenbait galderari erantzuna bilatzeko ahalegin bat. Esaterako, mutazioa daukan edonork garatzen al du parkinsona? «Mutazioa edukitzeak ez du esan nahi %100ean parkinsona izango duenik. Azterketa bat egin genuen mutazioa zuten gure paziente guztiekin, eta zera zehaztu genuen: 80 urterekin, parkinsona izateko %83ko arriskua dutela». Portzentaje handia da, baina adinaren kontua azpimarratu du Ruizek, parkinson arrunta pertsona edadetuek jasaten baitute nagusiki, eta halaxe da kasu honetan ere.

Zer neurritan ematen da dardarinari lotutako mutazio hori euskal herritar jatorriko populazioan? Horra hor beste ohiko galdera bat. Horri erantzuteko, batetik, Ruizen eta bere taldekideen paziente guztiak (parkinsona izan edo ez izan) hartu zituzten lagin gisa, eta mutazioaren maiztasunari erreparatu. Bestetik, azterketa interesgarria egin zuten Azpeitian eta Azkoitian. «Zorizko laginketa bat egin genuen; 65 urtetik gorakoak izan behar zuten, hori zen baldintza bakarra. Interesgarria iruditu zitzaigun Azpeitian eta Azkoitian egitea, ikusi genuelako inguru horretan parkinsona duten familia dezente daudela», esan du. 200 lagunek baino gehiagok hartu zuten parte laginketa horretan, eta %1,8k zuten mutazioa.

Datu horiek eta tesian bildutako beste batzuk etorkizunean baliagarriak izango direla iritzi dio Ruizek. «Mutazioaren eramaileen taldea zehaztea ahalbidetzen du, eta hori interesgarria da, aparteko hautagaiak izango baitira etorkizunean garatuko diren botika neurobabesleak erabiltzeko», azaldu du. Gainera, mutazioaren nondik norakoak ezagutzeak aukera eman dezake alderantzizko ikerketa egiteko: «Zer egin dezakegu mutazioa ez garatzeko? Kaltetuta dagoen proteina horri zukua atera diezaiokegu. Heriotza zelularraren mekanismoan zer funtzio duen ikusi, eta hala, hori saihesteko zer egin dezakegun pentsatu».

Ikerketa lerroak ibilbide luzea du oraindik. Donostia ospitaleko eta Biodonostiako zenbait kide, Ruiz tartean dela, Mefopa izeneko Europako Batasuneko partzuergo batean parte hartzen ari dira, kontinenteko beste ikertzaile batzuekin elkarlanean. Era berean, Michael J. Fox Fundazioaren diru laguntza duen nazioarteko sare handiago batean ere jarduten dute parkinsona ikertzen. Gainera, oso litekeena da Ruizen taldekideren batzuek dardarinari buruzko beste tesi batzuk argitaratzea aurki: «Bi urteren buruan, ziurrenik, pazienteen alderdi psikologikoari erreparatuko dion lan bat aterako da».

——————-
Tokian tokiko mutazioak ez dira horren ezohikoak

Lehendik ere detektatu izan dira euskal herritar jatorria duen populazioan bakarrik, edo nagusiki, agertzen diren zenbait mutazio. Ziurrenik, Familia Insomnio Hilgarria eragiten duen mutazioa da ezagunenetakoa: ehun kasu eskas ezagutzen dira munduan, eta bostetik bat Euskal Herrian gertatzen da. Horrelako kasuak bitxiak dira, baina Ruizek eman du azalpena: «Zeltek, anglosaxoiek… Zenbait talde etnikok profil genetiko zehatz batzuk transmititu dituzte. Historikoki odol bereko jendearen arteko nahasketak egon izan dira, ingurunearen baldintza fisikoek hala behartuta [eremu geografiko oso murritzetan, adibidez], eta bertako mutazio gehiago egoteko bidea eman du horrek».