Amaia Portugal / 2014-02-20 / 768 hitz
Luzea eta zaila da fusio nuklearraren ikerketan egin beharreko bidea, etorkizunean bertatik energia eraginkorra lortu nahi bada; AEBetan beste urrats bat egin duten bitartean, Frantzian ITER proiektuak aurrera segitzen du.
Gaur egun bizi garenok ez dugu egiaztatzeko betarik izango, baina mende baten buruan energia iturri nagusia fusio nuklearretik etorriko dela uste dute askok (energia berriztagarriak baztertu gabe). Ez gara Garoñak eta enparauek darabilten fisio nuklearraz ari, fusioaz baizik. Alor horretan hainbat proiektu daude martxan, eta horietako batek, AEBetako Ignizioaren Gune Nazionalean (NIF) egiten ari direnak, zeresana eman du berriki.
Zehazki Kaliforniako Lawrence Livermore laborategian dago NIF. Bertako ikertzaile batzuek haien esperimentuetan mugarri izan den gertakari bat plazaratu dute Nature aldizkarian: lehenbizikoz, energia irabaztea lortu dute fusio nuklear kontrolatuan. Hau da, prozesuan eskuratutako energia hura martxan jartzeko behar izan dutena baino handiagoa izan da. Kanpotik begiratuta, ez dirudi sekulako lorpena, are gutxiago helburua noizbait energia hori denontzat eskuragarri egotea baldin bada. Baina iturri honetara iristeko bidea zeinen luzea eta malkartsua den erakusten du hori arrakastatzat jotzeak.
Goretti Sevillano elektronika ingeniariak ez du bertatik bertara ezagutzen NIF egitasmoa, baina bai fusio nuklearra lortzeko munduan eraikitzen ari diren proiektu erraldoi eta garestiena: ITER (Saint-Paul-les-Durance, Frantzia). EHUko Sistemen Ingeniaritza eta Automatika saileko ikertzailea da, eta taldekideekin batera, ekarpenak egiten ditu fusioarekin zerikusia duten kontrol arazoak konpontzeko.
AEBetako ikertzaileek egin dutenaren harira, zera esan du: «Gailuak ematen duen energia funtzionatzeko eman behar zaiona baino handiagoa izatea lortu dute, ziurrenik erreakzioa denbora luzeagoz mantentzea lortu dutelako. Beste esperimentu batzuetan lortu diren erreakzioek oso denbora gutxiz iraun izan dute, eta orduan, ez dira iritsi behar adina energia sortzera».
Atomoen nukleoaren hausturatik lortzen da energia fisioan. Atomo bikote arinen arteko baturatik, aldiz, fusioan; izarrek egiten dutena kopiatzen da, oinarrian. «Fisioan, nukleoa apurtzean sortzen den energiaren kontrola galduko balitz, eztanda sortuko litzateke [Txernobyl, kasu]. Fusioan, nolabait esatearren kontrola galduko balitz, besterik gabe erreakzioa gelditu egingo litzateke, atomoak ez lirateke fusionatuko; ez dago eztanda arriskurik», esan du Sevillanok.
Gainera, fusio nuklearra iturri «agorrezina» litzateke. Eguzkiaren pare, hidrogenoa da prozesu honen erregaia; bere isotopo diren deuterioa eta tritioa, hain zuzen. Deuterioa edonon dago, eta tritioa ekoizteko lehengaiak ere eskuragarri daude. Beraz, Sevillanok esan bezala, «dauden erreserbak sekulakoak dira».
ITER, 2020ko hamarkadarako
Hondakinei dagokienez ere, fisioaren eta fusioaren arteko aldea nabarmena da. Gaur egungo zentralek uranioa isurtzen dute, eta ehunka milaka urteko bizitza erradiaktiboa du. Etorkizuneko fusioak hidrogenotik eratorritako helioa sortuko luke, ordea, eta ez da erradioaktiboa. Tritioa bai, eta horrek utziko lituzke arrasto batzuk, baina hamarkada bateko bizitza du gutxi gorabehera; uranioak baino askoz ere gutxiago.
Hori horrela, fusio nuklearraren bidez energia ekoitzi ahal izateko urratsak egiten ari dira NIFen, ITERen zein beste egitasmo batzuetan. Baina materiak plasma egoeran egon behar du fusio erreakzioa lortzeko, eta nagusiki horregatik da horren zaila helburua. «Plasma ez da egoera egonkor bat, artifizialki mantendu behar den egoera bat baizik. Oso tenperatura altuak behar ditu, presio ezaugarri oso bereziak, eta orduan, gailuari energia eman behar zaio hari eusteko», dio.
Orain arte egindako esperimentuek ez dute gailuari emandako energia amortizatu. Izan ere, ez dute plasma egoerari eta fusio erreakzioari nahi beste denboraz eustea lortu, eta, ondorioz, ezta behar adina energia sortu ere. Horregatik izan da mugarria NIFek egindakoa, baina eskuratutako emaitza oso urrun dago benetan ekoizteko beharko litzatekeenetik. Lortu duten energia etekina %1 ingurukoa besterik ez da izan. Erkatzearren, ITERen helburua inbertitutako energia halako hamar eskuratzea da; etorkizunean hori lortu behar duela zehaztu dute, bere funtzionamendua egokitzat jotzeko.
Plasma egoera hori mantentzeko baliatu nahi dituzten metodoak bereizten ditu NIF eta ITER. Oinarrian, hiru modu daude horretarako: grabitazionala, magnetikoa eta inertziala. Grabitazionala izarren esku besterik ez dago, eguzkiak modu naturalean egiten duena ezin da laborategian artifizialki sortu. «ITERek eta nik ezagutzen ditudan proiektu gehienek eremu elektromagnetikoak erabiltzen dituzte plasma hori mantendu behar den tokian ahalik eta denbora gehien izateko. NIFen erabiltzen dutena, berriz, inertziala da. Eremu elektromagnetikoen ordez laserrak erabiltzen dituzte, eta horien eraginari esker mantentzen dute plasma, haiek nahi duten moduan, bere gailuan», azaldu du Sevillanok.
Azken mugarri hau NIFek eman badu ere, ITER munduko 35 herrialdek baino gehiagok sustatutako ikaragarrizko proiektua da. Guztira, 10.300 milioi euroko kostua izango du, eta hain zuzen ere, fusio nuklearra industrializatzeko baliabideak garatzea du helburu. Bide horretan egin dituen urratsak garrantzitsuak dira: «Dagoeneko ari dira tokian bertan zer edo zer egiten. Oso proiektu handia da, eta gaur egun erreaktore txiki esperimental askotan egiten ari diren lanak ITERen ezarriko dira gero, erabat eraikita dagoenean proba gutxiago egin behar izateko eta gauzek ondo funtzionatzen dutela ziurtatzeko».
2020ko hamarkadan martxan behar luke ITERek. Ondo bidean, 20-25 urte geroago eraikiko litzateke energia benetan ekoizteko lehenengo instalazioa, proba moduan, eta beste bizpahiru hamarkada beharko lirateke, hain zuzen, fusio nuklearraren zentralaren behin betiko eredua eraikitzeko.