Estibalitz Ezkerra / 2014-05-11 / 677 hitz
Mikhail Bulgakoven ‘Guardia Zuria’ nobelak Errusiako Iraultzaren ondotik Ukrainan pizturiko gerra zibilaren eragina aztertzen du.
Bat-batean Alexei, Elena eta Nikolka Turbin umezurtz geratu dira. Ama hil berri zaie; aita urte batzuk lehenago galdu zuten. Familiaren galera pertsonalari Ukraina osoan dagoen ziurgabetasun soziala, morala eta politikoa gaineratu zaio. 1918. urtea da. Gerra zibila piztu da herrialdean. Kieven, turbindarren bizilekuan, soldaduz bete dira kaleak. Zuriak, gorriak, Alemaniako Armada inperiala, Ukrainako nazionalistak elkarren kontra borrokan ari dira, baina haien armak jopuntu berera zuzenduta daude: Kiev.
Gerra piztu zenean Kieven bizi izandakoan oinarritu zuen Guardia Zuria (1924) Mikhail Bulgakovek (Kiev, Ukraina, 1891-Mosku, Errusia, 1940). Nobelan oinarrituriko antzezlanak, Turbindarren egunak (1926), sekulako arrakasta izan zuen ikusle eta kritikaren artean. Jose Stalinek berak gogoko zuen lana, eta Errusiako literaturako harribitxietako bat zela adierazi zuen jendaurrean. Bulgakoven biografoen arabera, etxera deitu ere egin zion diktadoreak idazleari antzezlanaz hitz egiteko. Diotenez, Stalinen idazkariaren deia jaso zuenean izutu egin zen Bulgakov, horrelako deiek esanahi bakarra izan ohi zutelako: erregimena ez zegoen pozik bere lanarekin, eta zegokion zigorrari aurre egin behar izan zion. Alabaina, idazleak uste zuenaren kontra, egun horretan diktadoreak bizia barkatu ez ezik zoriondu ere egin nahi zuen. Guardia Zuria-k, baina, bestelako patua izan zuen. Atalka kaleratzen hasi ziren Rossiya izeneko aldizkarian, baina hura ixtearekin batera (zurrumurruen arabera, Bulgakoven testuek eragin zuten itxiera) eten egin zen nobelaren argitalpena. 1966ra arte ez zuten obra osorik argitaratu, egilea hil eta 26 urtera.
Antigoaleko objektuez beteta dago turbindarren hainbat belaunaldi jaso dituen etxea. Lauzazko berogailua, belus gorriko altzari zaharrak, ohegain distiratsuko oheak, alfonbra higatuak (zatika koloreztatuak eta, gainera, gorriminak; Alexei Mikhailovitx belatz bat besoan duela azaltzen da batean, eta Louis XVI.a barrez, laku ertz batean den paradisuzko lorategian, beste batean; Turkiako alfonbrak Ekialdeko motiboekin, eskarlatinak eragindako sukar-ametsetan Nikolkari azaltzen zaizkion motibo asaldagarriak), brontzezko lanparak, munduko bildumarik onenarekin hornituriko txokolate zahar usaineko apalategiak, Nataxa Rostova eta Kapitainaren alaba, zilarrezko mahai-tresnak, urre-bitsetan sarturiko kikarak, erretratuak. Objektu horiek guztiak historiak markatuta daude. Lauzazko berogailua Errusiako etxekotasunaren sinbolo da, adibidez. Alfonbrek Kieven eta Errusiaren arteko harremanari aipamen egiten diote (Alexei Mikhailovitx XVII. mendeko tsarra zen), baita Errusiaren eta Frantziaren artekoari ere (Luis XIV.a), zein Errusiaren eta Turkiaren arteko mendetako gatazkari. Errusiako historia ere aipagai da Errusiako literaturako bi nobela ezagunen bidez: Tolstoiren Gerra eta Bakea (Nataxa Rostova) eta Aleksandr Puxkinen Kapitainaren alaba.
Modu batera ala bestera, objektu guztiek gerraren mezua dakarte.
Aipatutako trastez eta hautsez beteriko zazpi gela, Turbin gazteek txikitatik ezagutu duten mundu bakarra baina konplexua, dira amak utzitako ondarea. Azken hatsa botatzear dela, zotinka ari den Elenaren besoa gogor estutzen du eta zera erregutzen die bere seme-alabei: «bizi zaitezte… adiskidetasunean». Errusiako historiaren erlikien artean hilarazten du Bulgakovek Turbin neba-arreben ama, eta belaunaldi batetik besterako igaroaldia heriotzaren bidez markatze horretan irakurleari aditzera ematen zaio adiskidetasunean bizitzeko desirari gerra nagusituko zaiola: «Hormek dar-dar egingo dute, belatz izutuak mahuka zuritik hegan ihes egingo du, brontzezko lanparako argia itzali egingo da, eta Kapitainaren alaba berogailuan erre egingo dute».
Gerra arbuiatzen duen nobela
Turbin familiakoen ibilerak gerraren testuinguru dramatikoan garatuko dira, tropen mugimenduak, mortero sua eta kale-borrokak deskribatzen dituzten pasarte luzeekin tartekatuta, batailoi buruzagi eta oinezko soldaduen agerpen, elkarrizketa eta ekintzek behin eta berriro etenda. Guardia Zuria gerra nobela baino gehiago gerra arbuiatzen duen lana da: kale borroken porrota, heriotzen zentzugabetasuna, etxeen suntsiketa azpimarratzen zaigu etengabe
Guardia Zuria-k turbindarren gainean irudi erromantikoa eskaintzen duela aipatu dute askok. Neba-arrebak liberalak dira, bihotz onekoak, anti-semitak baino gehiago filosemitak, ortodoxo sutsuak. Alde horretatik, askozaz konplexuagoa eta errealistagoa da Turbindarren egunak, familia kideen artean desadostasunak daudela azaltzen duelako. Hala ere, Guardia Zuriak-en alde esan beharra dago familia bera baino gehiago hark iradokitzen duen bizikidetza eredua duela helburu. Bulgakov behin eta berriro turbindarrengana itzultzen bada ere, Kiev eta hark irudikatzen duen familia eta familia giroaren galera salatu nahi du egileak, hain zuzen.
Eleberriak, baina, ez du gerra egoerari aurre egiteko modurik eskaintzen. Amaiera bera anbibalentea da: komunismoaren izar gorria Marte planetaren izar gorriak ordezkatzen du, lehenengoaren gizarte bidezkoago baten aldeko aldarriari gerra eta gatazka gailentzen zaie.
Bulgakoven bi lan daude euskarara itzulita, Mediku baten oroitzapenak (Baroja, 1988, Begoña Lasak euskaratua, hain zuzen), eta Txakur-bihotza (Ibaizabal, 2001, Jose Morales Beldak euskaratua).