Joan Mari Irigoien / 2014-05-13 / 847 hitz
Artean ez nuen Hego Amerikako lurra oinkatu, mundu zabala amets zuèn 22 bat urteko mutil ameslaria nintzen arren; artean ere ez nuen liburu askorik irakurri —zaletasun hura garatzeko eragozgarri nituen futbol-entrenamenduak (Errealaren bigarren taldean jokatzen nuen, Sanse-n) eta ingeniaritza-estudioak—, baina liburu hura nire eskuetara iritsi —Cien años de soledad, jakina— eta bizpahiru egunetan bukatu bezain laster, argi eta garbi ohartu nintzen, Ameriketara ez ezik, mundu zabalera ere jaio nintzela orduantxe.
Hasiera hura —«Muchos años después, frente al pelotón de fusilamiento, el coronel Aureliano Buendía había de recordar aquella tarde remota en que su padre lo llevó a conocer el hielo. Macondo era entonces una aldea de 20 casas de barro y cañabrava construidas a la orilla de un río de aguas diáfanas que se precipitaban por un lecho de piedras pulidas, blancas y enormes como huevos prehistóricos. El mundo era tan reciente, que muchas cosas carecían de nombre, y para mencionarlas había que señalar con el dedo»—, arnasarik gabe utzi ninduena, baina nobelan zehar —orriz orri eta nobela amaitu arte— bere goi-mailari eusten diona: herri hizkerara hurbiltzen den prosa hura, bai, ezin eraginkorragoa, bere maila bateko barrokotasunean!, Lezama Limak Paradiso-n erakusten duen joera muturrekotik urrun, hala ere… Pasadizo haiek, maitagarrien ipuinetatik atereak ziruditenak, baina, aldi berean, errealitateari lotuak zeudenak, berandu gabe frogatu ahal izan nuenez, handik urtebetera Venezuelara joateko zortea izan nuenean…! Guztia gerta baitzitekeen nobelagileak asmatutako herrian —Macondon—, eta guztia gerta baitaiteke Aracatacan eta Kolonbian, guztia Hego Amerikan eta munduan, bertan kontatzen den historia gizon-emakumeok osatzen dugun gizadiaren metafora baita, azken batean, non errealitate magikoa eguneroko gertagarria den: emakume haurdunak, iguana-buztana duten haurrez erditzen direnak; ehun urtetik gorako pertsonaia arrunt baino arruntagoak; arima herratuen noiznahiko agerraldiak… baita Dracke piratarena ere, nobelaren momentu batean; sanskritoz dakien eta aldian behin Macondora joaten den ijito jendea —Melquíades buru—, beren «miragarritxoak» erakusgai: izotza, imana… e.a., e.a.: herri baten genesia eta apokalipsia, hitz bitan.
Hala, bada, Hego Amerikan jada egona nintzena, buendíatar eta iguarandarren eskutik egon ere, berriro iritsi nintzen bertara handik urtebetera-edo, ez liburu baten arnasaz, baina bai hegazkin baten indarrez, institutu batean eskola emateko asmotan, bazterreko auzo batean. Eta nahi adina denbora bainuen irakurtzeko, irakurri egin nuen, liburu bat bukatu bezain laster beste bati ekiten niola: esan nahi baita G.M.-en obrak ez ezik (ordurako argitaratuak zituenak gehi gerora ere argitaratuko zituenak), beste hegoamerikar idazle askorenak ere irakurri nituela, hauen artean Juan Rulforen Pedro Páramo eta El llano en llamas nabarmendu behar baditut ere; are gehiago: García Márquezen Cien años de soledad eta Rulforen Pedro Páramo hartu nituen eredutzat nire lehen bi nobelak eraikitzeko: Oilarraren promesa eta Poliedroaren hostoak. Egia da, hala ere, garai hartan, hasberri ezjakintzat nuela neure burua, halako moldez, non nire bi nobela haiek gehiago izan baitziren idazten ikasteko lezio praktikoak, baita neure euskara hobetzeko ahalegina ere, beste ezer baino; baina, gero, argitaletxe bitara aurkeztu, eta liburuok argitaragarriak zirela esan zidatenean —onarpen hura, egia esan, euskal kulturaren panorama kaxkarraren isla ere izan zitekeen—, ezusteko gazi-gozoa izan nuen: gozoa, zeren gaztea bainintzen, eta hura izan zitekeen idazle gisa plazaratzeko aukera; gazia, ikusten nuelako nire nobela haiek hobeto zeudela kaxoian, denbora hobe batzuen zain, idazteko artean trebatzen nintzen bitartean: horregatik, aurrerago, bi liburuokin argitalpen berria egiteko parada izan nuenean, ez nuen dudarik izan: bi liburuak berregin nituen… zorionez, biak ere askoz bertsio hobeak baitira, nik uste.
Eta orain, amaitzeko, anekdota bat, froga bat ere badena ikusteko errealismo magikoa zeinen gaitz kutsagarria izan daitekeen.
Maracaibon nengoen, aste santu oporrak baino bizpahiru aste lehenago. Eguerdia zen, eta kalean 40ºtik gora bai. Baina nola oporretan beste lagun batekin Bolivar eta Humboldt mendi-gailurretara igotzeko asmoa bainuen (bost mila bat metrokoak biak), prestakuntza gogorra egitea erabaki genuen. Egun hartan, baina, lagunak ezin zuen, eta bakarrik ekin behar izan nion entrenamenduari. Nire asmoa honako hau zen: gure etxetik beste lagun baten etxera joatea, autopistaren ertz asfaltatutik, guztira hogeita hamar kilometro pasatxo. Nik banuen motxila bat; nire etxe ondoan, berriz, bazeuden harri txiki batzuk, eta haiekin hasi nintzen motxila betetzen… baina hara: une hartan, bat-batean, Plazido Mujikaren hiztegiaz gogoratu, etxera berriz sartu… eta hiztegikotea sartu nuen motxilan, baita zama harekin handik gutxira neure bideari ekin ere. Nik atera nuen izerdia egun hartan! Beti ibili arineko gizona izan naizenez (bueno: orain Usain Boltekin zerikusirik ez duen herrenpodo prehistoriko bat naiz), halaxe abiatu nintzen hasieratik beretik. Bidean nindoala, beltz batekin topatu, eta honela esan zidan: «¿Aónde vah, loooco?». Arrazoi zuen, bistan da, baina gaztea nintzen artean, eta gaztea beti zoro, Isidoro…!
Horregatik, beharbada, geroztik, behin baino gehiagotan izan ditut balentria haren inguruko ametsak: haietako batean, don Plazido eta biok Cien años de soledad-en espazioan sartu —G.M.-k berak eman zigun sartzeko baimena: nire balentriaren berri jakin ondoren (bost-sei kilo galdu nituen neure lastersaio hartan!), zer gutxiago…!—, eta hantxe ibili ginen kuxkuxeatzen zer egiten ote zuten buendíatarrek, iguarandarrek eta enparauek… Halako batean, neska bat ikusi genuen, zerurako bidean, gero eta gorago. «Begira, Joan Mari: Ama Birjina…!», esan zidan don Plazidok, harri eta zur, bertan belaunikatzen zela. Nik banekien, ongi jakin ere, hura ez zela Ama Birjina, Remedios la Bella baizik, baina don Plazido belaunikatzen ikusi nuenean, berdin egin nuen nik, ez dakit oraindik zergatik…