Leire Palacios / 2016/02 / 1.980 hitz
Errepaso mentala eginez, nekez gogora daiteke euskal musikan Gatibuk bezainbeste single gogoangarri sortu dituen musika talderik. Euren musika entzuteko ohitura izan edo ez, kalera irten eta Gatiburen kanta bat entzutean, ez da geldirik eta mutu gera daitekeen gizasemerik. Haatik, frustaziorik ere bizi izan du Bizkaiko talde arrakastatsuak.
Exkixutik Gatibura, telebista, literatura, Gernikako tabernak eta kopisteriak. Alex Sarduiren ibilbide oparoari errepaso egiteko elkartu gara Mungiako Olalde Antzokian, Galder Izagirre lagun dugula.
Hasieratik hasiko gara. Nola heldu zinen musikara?
Umetatik. Gure familia, Enbeitatarren partetik, beti ikusi dugu bertsotan eta abestiak kantatzen. Hamabost-hamasei urterekin, Gernikan, lagunekin koroan apuntatu nintzen. Handik urte batzuetara Exkixu sortu genuen. Denbora pasa bezala hartu genuen arren, arrakasta izan zuen eta horrek aukera eman zidan gauzak hobeto pentsatzeko eta arriskuak hartzeko.
Nola jaio zen Exkixu?
Jon Mikel Arronategi betidanik ezagutu dut. Bere anaia Kepa eta biok elkarrekin joan ginen klasera beste 43 neskarekin batera. Alboko klasean 45 neska ziren; guztira 88 neska eta mutil bi ginen. Jonmi Kepa baino urtebete zaharragoa da; haiek lau mutil eta 86 neska ziren. Kar, kar, kar!
Nola da hori posible?
San Fidel ikastolan sartu ziren lehenengo mutilak izan ginelako. Ondoren Lauaxeta ikastolara joan ginen hirurok batera, eta ikastolako koroan ere fraideekin hirurok abesten genuen. Elkar oso ondo ezagutzen genuen: bizimodu berdina egiten genuen eta bakoitzaren musika gustuak ezagutzen genituen. Adin batera heldu ginenean, eurek talde bat egin zuten, eta momentu batean abeslaria aldatu nahi zutelako deitu ninduten. Egiten ari zirenaren ezberdina zen zerbait egin nahi zuten.
Exkixuk lehenengo maketa grabatu aurretik gertatu zen hori, ezta?
Bai. Lehenengo abeslaria neu izan nintzen, baina ondoren estiloa aldatu nahi zutela-eta ez nuen inolako problemarik izan beste abeslari bat har zezaten. Handik urtebetera edo, abeslari hura alboratu egin zen apur bat, eta deitu ninduten ea berriz ere abestu nahi nuen jakiteko. Maketa 1991n grabatu genuen, beraz… 1990ean hasiko ginen entseatzen.
Exkixurekin jarraitu aurretik, aipatu dituzu ikastola eta Gernikako lagunak… Zer nolako musika giroa zegoen Gernikan urte haietan?
Ez zen orain bezala. Franco ondorengo garaia bizi izan genuen guk. Euskal musika ilegala zen eta ilegaltasun horretan gustura sentitzen ginen. Entzuten genuen musika betiko musika zen, eta talderen bat sortzen zutenean folk estilokoa izaten zen rockeroa baino gehiago. Egunerokotasunean musikarekin bizitzen saiatzen ginen: euskal musika lortu eta hori entzun.
Musika ‘lortu’ behar zenuten?
Bai, bai, lortu egin behar genuen, ez zen orain moduan. Garai hartan ezagunen bati edo nagusiagoa zen norbaiti eskatzen genizkien zintak, edo gurasoei… Beti joko horretan ibiltzen ginen. Zintaren bat lortutakoan lagunen baten etxean batzen ginen musika hura entzuteko. Hamahiru-hamalau urterekin Lauaxetara joan ginean, kakotx arteko demokrazia garai hartan, kanpoko musika sartzen hasi zen eta herri desberdinetako ikasleak batu ginen, hortaz, zaletasuna zabaltzen joan zen bakoitzak gauza bat entzuten zuelako, edota anai-arreba zaharragoen influentziagatik. Bazkalorduan ere pira egiten genuen musika entzutera joateko!
Horrelakoak egin behar bazenituzten musika entzuteko, zer ez zenuten egingo musika jo ahal izateko!
Denborarekin kontuak aldatzen joan ziren. Hamasei urterekin hasi eta 23 urte izan nituen arte taberna batean aritu nintzen lanean. Tabernetan musika oso garrantzitsua da, eta a tope kontsumitzen genuen musika. Gainera musika zaindu egiten zen, CDrik ez zegoen garai hartan eta biniloak zaindu egiten ziren. Beraz, taldeak ezagutzen genituen orokortasun baten barruan.
Tabernan lan eginda, ondo ezagutuko zenuen kontzertuen zirkuitua. Nolakoa zen?
Zortea izan nuen Rock Radical Vasco eztanda hark bete-betean harrapatu ninduelako; kontzertuak nonahi zeuden. Bat, bi, hiru izeneko tarte berezia argitaratzen zuen Egin egunkariak ostiraletan: egunero Euskal Herriko txoko guztietan zeuden kontzertuen informazioa biltzen zuen. Agenda hori toki guztietan eskegitzen zen. Ikusi eta aukeratu egiten genuen: Beasain, Basauri… Hemezortzi eta hemeretzi urterekin edozein tokitara mugitzen ginen.
Musika entzutetik musika egitera pasa zinen; buelta gaitezen Exkixura. Zuen gaineko hamaika irakurketa egin dira, tartean, Txillardegiri izena hartuta, folklorearen modernizazioa proposatzen zenutela hitz aldarrikatzaileak ikur. Baina zein zen zuen nahia?
90eko hamarkadan Rock Radical Vasco zelakoa amaitzear zenean beste mota bateko musika zetorren. Su ta Gar, adibidez. Baina guk rocka egin nahi genuen, eta bertakotasuna emateko bertako instrumentuak erabili nahi genituen. Alboka, gu bezala bizkaitarra denez, presentzia eman nahi izan genion. Hitzei dagokienez, 25 urte genituen; zer kantako duzu? Kalean dagoena! Egoera gogor batean sartuta geunden eta gogorra zen kalean bizitzea.
Zer oroitzapen utzi dizu Exkixuk?
Oso ondo pasatzearena. Azken batean, musika zer den eta euskal musika zer den ikasi genuen. Batetik bestera joan eta etorri, lan egin eta gauzak nola egiten diren ikasi genuen. Zerotik hasi eta gauzak norbere kontura egitea zer den. Guk ez genuen amabitxi eta aitabitxirik izan, orduan, gure garaipen guztiak gure eskutik heldu ziren.
Plaza txikietan joz haztearen aldekoa zara, beraz.
Bai, hasieran jo egin behar da, eta plaza txiki guztiak egin. Ezagutarazteko mugimendua beharrezkoa da. Gero, beste era bateko ibilbidea egin behar duzu, Euskal Herria ez delako horren handia. Euskaldunok ez daukagu musikatik bizitzeko kontzientziarik. Nahi duguna zera da, musika ez ordaintzea, plazetan musika debalde izatea, baina baita musikari oso onak edukitzea eta horiek kanpokoekin konparatzea ere.
Horrek ez al zaitu asteburuko musikari izatera mugatzen?
Bai, horrela da. Zortzi orduz zure lanean jardun ostean, zer behar daukazu musika egiteko edo beste arlo batean jarduteko? Eta, gainera, jendeak badauka esatea oso txarra zarela edota ez dakit-nongo-ez-dakit-nork zuk baino askoz hobeto egiten duela. Baina, noski, beste horrek ez dauka beste lanpostu bat. Euskal musikak hori dauka.
Musikaz bizi daiteke Euskal Herrian?
Posible izan beharko luke. Jendeak kontzientzia hartu behar du: talde onak, ingeniari onak, iturgin onak… guztiek dute bizitzeko eskubidea. Ahoa betetzen zaigu euskal kultura eta euskal musika laudatzen, baina lagundu inork ez du laguntzen.
Exkixu amaitu zenean, argi zenuten amaitu behar zuela?
Bai, bai, guk oso argi izan genuen. Gogorra izan zen, gure lan eta amets guztiak han geratu zirelako egun batetik bestera, baina bizitza horrelakoa da, eta ilusioak beste nonbaitera bideratu behar dituzu.
Musikatik ez zenuen ilusioa desbideratu, izan ere, Exkixu amaitu eta Gatibu sortu zenuten. Nola gertatu zen?
Jon Artetxek eta biok Ikastolen Elkarterako, Labayru Fundazioarekin batera, Txulufrina eta arrosa diskoa egin genuen. Haimar Arejitak sartu zuen gitarra. Diskoa amaitu genuenean, entseatu eta pare bat kontzertu eman genituen. Gure artean hitz egiten hasi ginen jakiteko ea gustuko genuen zerbait egiteko martxan jar gintezkeen. Elkartzea pentsatu genuen aurrera egiten ote zuen ikusteko. Nik orduan kopistegi bat neukan, eta beheko sotoan neukan irratikasetearen laguntzarekin zenbait ideia grabatzen hasi ginen. Sei abesti egin genituen eta diskoetxeetara aurkeztu.
Exkixutik Gatibura bada estiloan salto bat. Kontzientea izan zen?
Ez, nik uste denbora kontua izan zela. Aurrera egin eta gauza berriak egitetik datorren aldaketa logiko bat izan zen. Bestalde, partaideak ezberdinak izanik, sortzaileak ezberdinak izanik, beste gauza bat izan behar zuen handik ateratakoak.
Erabateko arrakasta izan da etorri dena.
Lehenengo maketako lehenengo singlearekin, Musturrek sartunde abestiarekin, zortea izan genuen. Bizkaieraz egitea erabaki genuen. Tira,
ez, idazten hasi ginen eta bizkaieraz egitea era normal batean atera zitzaigun. Hasi ginen bizkaieraz kantatzen, diskoa prestatu genuen, singlea atera eta kristoren arrakasta izan zuen Euskal Herri osoan. Ez genuen pentsatu hainbesteko arrakastarik izango zuenik, gure buruan taldeak aurrera egitea besterik ez zegoen. Gure nortasunaren barruan gauzak astiro-astiro egitea zen gure helburua. Gure zorterako jendearen gustukoa izan zen.
Durangoko Azokan kristoren arrakasta izan duzue behin baino gehiagotan, abenduan ‘sold out’-ak egin dituzue Bilboko Kafe Antzokian… Baina izan al da Gatiburen ibilbidean frustaziorik?
Bai, bai. Bigarren diskoa, Disko infernu, jendeak ez zuen ulertu. Ez zen ulertu aldaketa eta ez zen ulertu zer egin nahi genuen. Horregatik ez genuen hainbeste saldu eta ez genuen hainbeste jo, baina taldeak horren aurrean gogor jarraitu zuen. Hortik ikasi behar genuela pentsatu genuen taldekideok. Bajoia izan zen, eta taldeak beste norabide bat hartu behar zuela pentsatu genuen. Hirugarren diskoa egin genuen, Bang-bang txiki-txiki bang-bang kanta zuena, eta orduan bai ulertu zen nora gindoazen. Eta hara, gaur egun jendeak Disko infernu diskoko kantak zuzenekoetan kantatzen ditu.
Bizkaieraz abestearen kontua aipatu duzula, euskara batuan kantatuko bazenu, pertsonaia bilakatuko zinateke?
Jarraituko nuke ni neu izaten, baina uste dut zaila izango litzaidakeela. Nire hitzetan esan nahi dut, hau da, beste baten hitz eta melodiarekin azken batean interpretatzea da.
Ez da hizkera kontua soilik, estilo propioa duzu dantzan ere, askotan esango zizuten.
Kar-kar-kar! Bai. Bizi guztian egin dut horrela dantza; oholtzara igo baino lehenago horrela egiten nuen dantza. Gaur egun kalean ez dut dantza horrenbeste egiten, jendeak ezagutzen nau-eta. Baina dantzan hasi behar badut berdin-berdin egiten dut. Nire era da, ez dakit berezia den edo ez, baina nirea horixe da.
Zure ibilbidean begirada atzera botako bagenu, non markatuko zenituzke inflexio puntuak?
Sortze prozesuen eboluzioan, talde bat apurtu eta berria sortzeko momentuan eta Gatiburen bigarren diskoan. Zaila da horri aurre egitea, bigarren diskoan zartakoa hartu ondoren, askotan, ez delako hirugarren diskoa ateratzen uzten.
Nork ez du uzten, audientziak edo musika industriak?
Biek. Azken batean industriaren atzean jendea dago. Adibidez, Gaztea irratiak badauka kanta bat zabaltzea, baina ondoren jendeak erabaki behar du kanta hori zabaldu nahi duen ala ez.
Musikaren kalitatearekin eta toki guztietan jotzearekin lotu daiteke arrakasta?
Musikan kalitatea behar da, jendeak ikus dezan maila badagoela. Grabazioan kalitatea nola lortu beste kontu bat da, ez dagoelako dirurik. Gaur egun, kalitate hori ez da garai batean zen bezalakoa, ez dagoelako apustu hori egiten duen diskoetxerik. Exkixuren garaian, adibidez, diskoa atera eta disko horren etekinarekin beste talde baten edo pare baten aldeko apustua egiten zen. Gaur egun etekinik ez dagoenez, beste talde horiek ez dute aukerarik. Talde asko daude, sormen handia dago, baina aukerak behar ditugu.
Eta inbertsiorik ez egin arren, dirua irabazten jarraitzeko nahia ez da desagertu, ezta?
Hori da. Bai, bai, bai; hori beste kontu bat da! Disko baten kontratuak hamaika aldiz irakurri behar dira. Diskoa eurek ordaintzen duela esan ahal dizute eta azkenean zuk ordaintzen duzu. Diskoetxeak ez daude dirua galtzeko, sortutako interesak daude tarteko eta jendea bizitza ateratzeko lanean ari da. Orduan, zer gertatzen da? Garai bateko kalitatea nahi dela baina laurdena ordainduta. Hori ezinezkoa da. Murrizketak taldeen aldetik datoz: diskoen kanta kopurua, estudioko orduak… Beraz, kalitatea nahi eta nahi ez jaitsi behar da.
Grabazioaren ondoren dator furgonetan igo eta bira egitea. Nola bizi duzu hori?
Bi seme-alabaren aita naizenetik ezberdin. Talde teknikoa, furgoneteroa… jende asko sartzen da jokoan. Sinbiosia dago, oso ondo eramaten gara eta errepideak gauza asko irakasten dizkizu. Besteek egindako lana zeinen ona den konturatzeko balio du, eta pertsona bakoitzari bere meritua emateko gaitasuna ematen dizu.
Musikak ez ezik telebistak ere jarri zaitu errepidean, Urko Aristirekin batera, ‘Bi errepidean’ saioan. Zer moduzko esperientzia izan zen?
Oso esperientzia ona. Taldekide onak izateari eman diot beti garrantzi handia. Hiru urtez aritu ginen. Lehenengo urtean Urko eta biok izan ginen aurkezleak, eta hurrengo bi urteetan zuzendari lanak egin zituen. Aurkezle moduan oso ona zen, baita lankide eta lagun bezala ere. Eta jefe bezala, aparta.
‘Sortu zan rollotxue’?
Kar-kar-kar! Bai. Berak gauzak argi esaten zizkidan, baita nik berari ere, beraz, ez zen gaizki ulerturik egoten. Oso gustura sentitu nintzen.
‘A ze Banda’ eta ‘Izarrak kalean’ saioek musikan bidea egin nahi duten gazteekin elkartzeko parada eman dizute.
Nire esperientziatik, diferentzia handia igartzen dut gaur egungo eta garai bateko irudiak alderatuta. Talde askorentzat abeslariak ikusteko aukera bat dela uste dut. Jende berriagatik apustua egiteko aukera da. Maila badago, eta hemezortzi urte dituen pertsona bati aukera ematen baldin bazaio, 28 urterekin bikaina izango da.
Musika, telebista eta literatura. ‘Esan eta egin’ (Baga Biga, 2013)
.
Gaztetan edozein aitzakia zela medio, lehiaketak edo dena delakoak, ipuinak idazteko eskatzen ziguten. Eta nahiz eta txarto egiten saiatu, beti hartzen ninduten. Amaia, Haimar Arejitaren ama, gure literatura irakaslea zen, eta idazteko esaten zidan. Ikasle bezala nahiko problematikoa nintzen, eta Amaiak idazteko bidean jarri ninduen, irakurketarako grina piztu zidan… Taldean aukera daukat hitzak idazteko, adibidez, baina beti neukan buruan liburua idazteko ideiaren bat. Orain dela hiru urte edo liburua idazteko aukera eman zidan Baga Bigak eta halaxe egin nuen. Eskuz idatzi nuen liburu osoa, zuzentzaile baten laguntzarekin, eta emazteak lagundu zidan berridazten.