Arantxa Iraola / 2014-05-18 / 700 hitz

Argi du hizkuntzen berdintasun komunikatiboa gai «probokatzailea» dela, horregatik heldu dio liburu batean: ez nekerik gabe. Dio hautuak kritikak jaso dituela eta parte hartzeari uko egin dionik ere izan dela.

Argia ikusi berria du Hizkuntzen berdintasun komunikatiboa: mitoa ala errealitatea? liburuak (Utriosque Vasconiae). Mikel Mendizabal Ituartek (Donostia, 1963) apailatu du, eta lau adituk hizkuntzen berdintasun komunikatiboaren inguruan dituzten iritziak bildu ditu: Miren Azkarate, Bernard H. Bichakjian, Juan Carlos Moreno Cabrera eta Jesus Rubio. Izan zen parte hartu nahi izan ez zuen aditurik, baina ez du izenik eman. Berak ere badu bere iritzia: heterodoxiaren aldekoa.

Hizkuntzen gaitasun komunikatiboa gai probokatzailea da gero…

Oso. Gaia planteatzen hasi nintzenean konturatu nintzen arazoak besterik ez nituela. Baina jarrera gero eta malguagoa da. Esatea hizkuntza batzuk besteak baino komunikatiboagoak edo errazagoak direla hitz egiteko edo ulertzeko, hasieran eskandalu bat zen, baina, zorionez, gero eta gutxiago. Zorionez diot, hobetu nahi badugu —eta euskararen kasuan asko dago hobetzeko—, autokritika beharrezkoa delako.

Kritika hizkuntzari. Zein zentzutan?

Jende askok planteatu du, adibidez, liburu honetan Jesus Rubiok planteatzen du, hizkuntzak teknologiak direla; eta teknologiak hobetu egin behar dira. Zergatik? Ba orain dela 2.000 urteko edozein hizkuntza hartzen badugu, askoz ere hiztegi murritzagoa izango luke, adjektiboak ere bai, agian zenbakiak ez ziren existituko, eta izango zituzten soilik bizpahiru kolore. Baina egokituz joan dira.

Zer-nola egin da egokitzapena?

Ba liburuan parte hartu duen Bichajkian hizkuntzalariak, esaterako, defendatzen du hizkuntzen eboluzioa. Esaten du eboluzionatu egiten dutela, eta zenbat eta gehiago hitz egin hizkuntza bat joera gehiago dagoela sinpleagoa izateko: morfologia errazten da, aditza eta subjektua aurrera pasatzen dira, fonemak aldatzen dira, aditzak sinplifikatu, generoak desagertu… Bera, esate baterako, frantsesa da, frantses linguistikako irakaslea, baina ingelesez idazten du. Zergatik galdetu, eta ingelesa hizkuntza hobea dela esan zidan: objektiboki hobea.

Lehendik ere makina batek esan dute euskara zaila dela, eta gutxietsi dute. Arrazoi eman behar al diegu?

Ez, asmo txarrarekin egin dutelako. Egin bazuten modu eraikitzaile batean, beharbada bai. Baina nik ez diet arrazoirik ematen maltzurrak izan direlako, zitalak.

Baina zailagoa dela esateak ez du ahulagoa egiten euskara?

Ez, alderantziz. Bigarren Mundu Gerraren ostean Europako ekialdean hainbat herrialde egon ziren hizkuntza minorizatu eta zailak erabiltzen zituztenak. Eta mugimendu batzuk egon ziren esaten zutenak: ‘Guk egin behar dugu hizkuntza sinplifikatu. Bestela errusierak jango gaitu’. Horri lotuta, niezazkizuke eta horrelakoak kanpora bota behar dira. Gauzak sinplifikatu egin behar dira: konplexurik gabe. Orduan hasiko da euskara hizkuntza errazago bat izaten, eta horrek asko bultzatuko du erabilera

Eta bidean ez al da galduko gehiegi?

Bizitzan beti galtzen da zerbait. Baina balantza batean ipini behar da zenbat irabazten den. Nik uste dut euskaran, segitzen badugu gure irmotasun eta zorroztasun honekin, ez dugula jarraituko aurrera era natural batean.

Baina euskara ez ikasteko motibo bakarra ez da zailtasuna. Askok ez dute ikasten gutxietsia dagoelako, eta egoera diglosiko baten mende…

Gauza batek ez du bestea kentzen. Soziolinguistikak dioena hor dago, eta arrazoi handia du. Baina horietaz aparte beste arrazoi batzuk ere badaude. Esaterako, ezin da hitz bat jarri azkenburukoa. Ingelesez hitz gehienak monosilabikoak dira, eta diskurtso batean sartzen duzu sekulako informazio pila oso epe labur batean. Eta hemen joera da dena luzatzea, barrokoagoa eta zailagoa egitea, eta orduan euskara aberatsagoa dela esatea. Nola aberatsagoa? Kondenatzen ari gara jendeak ez erabiltzera, eta hizkuntza erabiltzeko da. Pentsatzen hasi behar dugu euskara sinplifikatu behar dugula, bestela gureak egin du. Zaila egiten zait pentsatzea euskarari kalte egingo diola sinplifikatzeak: alderantziz.

Eta zerk jartzen du galga? Gehiegizko akademizismoak?

Esaten badidazu Euskaltzaindiak zer egin duen, adibidez, dialektologian ba esango dizut, primeran, lan aparta egin dutela. Baina esaten badidazu zer egin duten eguneroko euskara erreal eta pragmatikoaren alde, esaten dizut ezetz, ez dutela lan handirik egin, eta gauza hauek birplanteatu behar direla. Eta ez dezatela hau hartu kritika pertsonal baten moduan: gauza nabarmen bat da.

Eta hizkuntza errazteko zer egin?

Abantaila bat daukagu: dialektologiak ematen du horretarako bidea. Adibidez, aditz potentzialak askoz ere sinpleagoak dira Nafarroan edo Iparraldean, edo Bizkaian bertan. Zergatik ez da ja egiten aldaketa hori? Eta beste hamaika adibide ere jar daitezke.

Zer moduzko harrera du liburuak?

Harrera ona izan du. Jende euskaltzale askok esan dit segitzeko, norbaitek esan behar zuela hau guztia. Eta egon dira argitaletxe batzuk ere oso interesatuak. Liburuan, gainera, bi iritzi nagusi daude, eta orain irakurleek ikusi behar dute zeinekin datozen bat.