Iñigo Astiz / 2015-11-22 / 1332 hitz

Jarri errenkadan bata bestearen ondoan Oskorriren CD guztiak, eta horra Euskal Herriko musika talderik esanguratsuenetariko baten neurria: 5 metro eta 72 zentimetro. Errekasto bat gurutzatzeko beste bai. Horra, ia bost hamarkada bete musika. Luzeran neurtu beharrean, sakonera neurtzekoa da, ordea, haien ibilbidea, eta zailagoa da hor neurria. Bai baitira kanten iraupen zehatzak baino gehiago irauten duten kantak. Zentsura, Burgosko Prozesua, Gabriel Arestiren heriotza, Francoren heriotza, euskarazko irakaskuntzaren erregularizazioa, ETAren atentatuak, Eusko Jaurlaritza, Nafarroako Gobernua, heroina, Korrika, Obabakoak, Euskalduna ontzioletako borrokak, euskal rock erradikala, Berlingo harresiaren erortzea, Golkoko lehen gerra, Irailaren 11, Egunkaria-ren itxiera, Interneten hedapena, Guggenheim museoa, Manuel Fragaren heriotza, ETAren jardun armatuaren amaiera… eta gaur akabo. Bilboko Arriaga antzokian bi saioko despedidarekin esango dute agur Oskorrikoek. Bost doinutan ibiliko ditu BERRIAk taldearen bost hamarkadak. 5 metro eta 72 zentimetro luze. Sakon.

‘GORA TA GORA BETI’

1976, ‘Gabriel Arestiren oroimenez’ (CBS)

«Aski zentsuratuta gaude Madrildik, hemen beste zentsurarik izateko»

Irakurri hitzak, eta badator doinua kolpean; horra kanta baten zabalpena jakiteko neurgailu posibleetariko bat. Nagusia, ziur aski. «Gora ta gora beti,/ ai gora Lapurdi,/ euskarak bizi gaitu/ eta bizi bedi». Funtsezkoa izan zen Gabriel Aresti idazlea Oskorrirentzat, eta hari eskaini zioten horregatik lehen diskoa. Arestik jarri zituen herri musikari begira, eta Arestiren hitzekin osatutako diskoa kaleratu zuten taldekideek haren heriotzaren ostean. Aitortza modura. «Jabeek dute kontzientzi zabala,/ kakastu dute gure lurren azala,/ baina Lapurdi ez da hain zerbitzala; burruka garbian dago,/ hori da printzipala». Herrikoi bilakatu da aspaldi doinua, baina nabarmena da talka kantaren aire alaiaren eta abestia sortu zeneko giroaren artean. Erakusten du Franco hil aurreko mundutik Franco hil osteko mundura egon zen jauzia. Zentsura ofizialaren eta boikot abertzalearen artean egin zituen lehen urratsak taldeak.

«Bidali genituen 26 kantuetatik hiru bakarrik utzi zizkiguten garbi». Bihurriak ziren frankismopean zentsuraren matematikak, Natxo de Felipek 1977an Zeruko Argia aldizkariari kontatzen zionez. Bi single kaleratu zituzten onartutako kantekin lehenik, eta bigarrenez saiatzea erabaki zuten ondoren. «Madrilgo ministerioetara jo genuen; han hitz bigun, xamur eta gozoekin esan ziguten, gauzak aldatzen ari zirela eta birkontsideratuko zela gure zentsura. Nahiz eta oraindik hamar kantu zentsurapean izan, beste horrenbeste onartu dizkigute; hauekin gure lehen L.P. hau osatu dugu». Ez zen Madrilgo zentsura soilik, ordea. Ezkerrekoegi zirela, eta maiz entzun behar izan zuten «espainol» hitza. Irain modura. Boikotak izan zituzten, eta baita atentatu saiakerak ere. «Nahiko zentsuratuta gaude Madrildik, hemen beste zentsurarik izateko; jendea ez da hain tontoa; herriak ondo daki nor diren bere alde eta nor kontra; horregatik, espero dugu guri entzundakoan enteratuko direla nolako mamuak garen».

Hori testuingurua, beraz, eta hura abestia. Historiaren zirrikituetatik irristean haren poza. Orduko, baina baita oraingo ere: «Gurea ez da bizi-modu normala,/ lurra lantzeko haitzurra eta pala,/ lanaren truke kobratzen erreala,/ benetan da miserable,/ euskaldunon jornala./ Gora ta gora beti…».

‘FURRA, FURRA’

1980, ‘Plazarik plaza’ (Xoxoa)

«Kontsumo musikaren aurkako borrokatzat dakusagu herri kanta»

«Ahate baten antza badu, ahateen pare badabil igeri, eta ahateen hots bera egiten badu, orduan oso litekeena da ahate bat izatea». Ohiko esaera da mundu anglosaxoian ahatearena, baina ez da beti egia izaten. Kanta tradizional baten naturaltasuna badu, kanta tradizional baten kutsua badauka, eta kanta tradizional baten zabalpena lortzen badu, orduan oso litekeena da kanta hori Oskorrirena izatea. 1979an ezarri zuen bere nortasun musikala taldeak. Oskorri izeneko diskoan, nagusiki. Kanta eta doinu tradizionalen bertsio berritzaileak egiten hasi ziren disko hartan, eta marka bilakatu zuten. Ez zen kasualitatezkoa aurkikuntza. Urte luzez zarratuta egon den armairu bat zabaltzean nola, hala zabaltzen dute gelan 80ko hamarkada bueltako giroa Oskorrikoen orduko hitzek ere. «Kontsumo musika den libertimendu programatu, merkaturatu eta industrializatuaren aurreko burruka alternatibatzat dakusagu guk herri kanta». Eta dianara gero gezia. «Hemen bada desliluraturiko anitz jende, hoberena ahalik ondoen pasatzea dela pentsatzen duena. Jende honek irratitik entzuten den rocka entzutea hobe dela erabaki du. (…) Beren buruak justifikatzeko premia sentitzen dutenez gero, Alabamako bluesman bat el copón dela esatera iristen dira, eta honi Bermioko trikitilari bati aitortzen ez dioten kategoria ematen diote».

Adibide bat: Furra-furra, Plazarik plaza diskokoa. «Gaur goizean jeiki naiz/ suerte onean,/ tanke bat topatu dut/ neure kafesnean;/ ez dakit zer daukagun/ bake ala gerra/ bainan nik badaezpadan/ egin dut puzkerra. Furra-furra, fandangua…». Galdetu norena den abestia bizilagunei eta erantzuna bera izango da kasuen erdietan: «Herrikoia». Baina ez. Adio Kattalina diskoarekin jo zuten goia, Oskorrikoek. 15.000 ale saldu, eta nazioarterako atea are zabalago ireki zien: Sobietar Batasunera bira, Alemaniako Errepublika Demokratikora, Frantziara… Eta horregatik 1984ko diskoaren titulu ironikoa: Alemanian euskaraz. Alemaniako Folk Freak-Pläna diskoetxeak Europara begira sortu zuen diskoa printzipioz, baina Euskal Herrian ere izan zuen oihartzunik. Eta bertan Furra-furra ere. «Eta orain banoa/ berriro ohera,/ bila ez badatozkit/ lolo egitera;/ bihar ikusiko da/ zer dagoen berri,/ jakintsuenak ere/ ezin du igerri».

Biharkoak bertan ziren. Zarama, Hertzainak, Kortatu, La Polla… Elkarrekin ere bai inoiz Gari Garitaonandia Hertzainak-eko abeslariaren arabera. «Oskorrik jo zuenean eserlekuetan zeuden denak. Amaitu zuten euren kontzertua, joan ginen gu agertokira, gazte guztiak sartu ziren, aulki guztiak bota, denak txistuka… Oso garbi azaltzen ziren bi munduak garai haietan».

‘KANUTO’

1993, ‘Katuen testamentua’ (Elkar)

«Abesti zoragarriak daude hautsa nork kenduko zain»

Politikoa da erroa. Beti izan da hala. 1977an esandakoak horren froga: «Azken urteotan dantzarako musika eta dantza bera ere nahiko baztertua eta ahaztua egon da eta berriz ere gureganatzeko ahaleginean ahalegindu behar gara, jendeak parte hartu behar du dantzan egiten, kantatzen edo beste edozein modutan». Eta lehengo lepotik burua 2000. urtean The Pub Ibiltari egitasmoari amaiera ematean ere. «Agitazio lana izan da garrantzitsuena, jendeari ondo pasatu eta kantatzeko aukera bat ematea». Hamahiru urtez aritu ziren santomasetan Bilboko Areatzan jendetza bildu eta kantuan jartzen. Euskal kantategiari emandako errepaso itzela. Ekintza politiko bat. «Kontzertu demokratikoak» izendatu zituen Egunkaria-ko Iñigo Olabarri kazetariak. Eta Natxo de Felipe abeslariak saio haren justifikazioa: «Abesti zoragarriak daude hautsa nork kenduko zain».

Diamanteak, hauts artean. Hi ere dantzari diskoarekin hasi zuten bide hori, 1991n. Euskal Herriko 17 dantza ezagunen bertsioak egin zituzten orduan, eta bizkaierazko haur kantategira jo zuten gero erreskatera. Katuen testamentua diskoa hor dago. Eta gehiago. Marijane kanta zan!, Marijane Minaberry, Doktor Do Re Mi eta Benedizebra… Irakurri ahala dator ezpainetara Kanuto abestiaren doinua: «Amak esan ei eutsan/ lotara joateko,/ atzera kontestau eutsan/ ez dot nahi amatxo». Ez luke inork esango, baina horra iraultza martxa baten lehen notak: «Kanuto Zizilindro,/ zilindro, Zilindro,/ Kanuto Zizilindro…/ pux! pux! Pux!».

‘NEGARREZ JAIO NINTZEN’

2003, Desertorea (Elkar)

«Musika ona egitea da gure konpromisoari eusteko modurik onena»

2001a da, eta asmoz beteta dator hamarkada. «Lastima da bizitza luzeagoa ez izatea karpetan ditugun proiektu guztiak aurrera ateratzeko». Haientzat berdin dira astea eta jaia, lana bihurtzen dute kantatzeko gaia. Halere, badago bira bat Oskorrikoen diskurtsoan. 2011koa da atzera begirako errepasoa. «Gure hasieretan beharrezkoa zen nolabaiteko konpromiso soziala izatea, garaiak hala eskatzen baitzuen. Baina urteak joan ahala, konturatu ginen gure konpromisorik handiena euskal kultura eta euskararekin zela, eta konpromiso horri eusteko modurik eraginkorrena musika ona egitea zela». Eta hamarkada bete bi esaldien artean. Sartzen da jende gaztea taldean (Iñigo Egia, Gorka Eskauriaza, Kepa Junkera…), eta sartzen dira letragile berriak ere (Jon Maia, Maialen Lujanbio, Harkaitz Cano…). Aire berriz lehengo arnasa. Eta sariak ere badakartza horrek. World Music Chart Europe izeneko munduko musiken hileroko zerrendan 20. lekura iritsi zen Desertore diskoa, esaterako. Toribio Altzagaren hitzetan Natxo de Feliperen ahotsa. Printzipio deklarazio bat berriz, Negarrez jaio nintzen kantuan: «Negarrez jaio nintzan/ kantuan nahi dot hil,/ ba poz-negarra naste/ munduak darabil,/ ai, oi, ei, munduak darabil./ Negarrez jaio nintzan/ kantuan nahi dot hil».

‘XIKITO’

2015, ‘Hau da despedidea’ biran

«Gu ez gaude bukatzeko asmotan; egoera dago gu akabatzeko puntuan»

Badira kantaren iraupena baino gehiago irauten duten kantak. Bira ematen du munduak urtero, eta bira diskoak ere hamarkadekin. 1984an musikatutakoa da Xikito herri kanta. Alai doinua. Zirtolari hitzak. «Xikito, Balu ehun gehiago,/ bat aski dik berentzako,/ beste guztiak apropos ditik/ niri uzkitik sartzeko». Berdin bezain, ezberdin da doinua orain. «Agur Peru eta Maria,/ hau akabatu da ia,/ zeruko jaunak gorde dezala/ gure lehendakaria,/ hauxe da despedidea!». Abisua emana zuen Natxo de Felipek 2013an: «Gu ez gaude bukatzeko asmotan. Egoera dago gu akabatzeko puntuan. Guk ez dugu inongo asmorik akabatzeko». 2015ean baieztatu zuten agurra, eta bira hasi zuten Hauxe da despedidea. Akabo da Oskorri gaur. Gaur azken kanta, sortu eta 44 urtera. Badira taldeak irauten duena baino gehiago irauten duten taldeak.