Iñaki Lasa Etura / 2016-03-18 / 1.041 hitz
Norberaren familiaren historia ezagutzeko baliagarriak dira zuhaitz genealogikoak. Pauso jakin batzuk emanez gero, edonork iker dezake bere iragana; Internetek eta elizetako eta udaletako artxiboen digitalizazioak asko erraztu dute bilatze prozesua.
Askok ikasten dituzte beren lehen zortzi abizenak txikitan. Lehen urratsa familiaren sustraietan barrena, mende bateko bidaia atzera. Horraino iristen da gehienen jakin-mina, baina badira «nondik nator?» galdera erantzuteko asmoz iraganean arakatzen dutenak. Beren jatorriaren bila, zuhaitz genealogikoa osatzen dute. Bi adarrekin hasten dena hamaika adaxkatan zabaltzen da. Meheak eta ilunak izango dira batzuk, informazio urrikoak; informazio askokoak besteak, nobleen leinuen oinordekotza direnak.
Ez da hain zaila norberaren historian murgiltzea; asko erraztu dute prozesua Internetek eta udaletako eta elizako artxiboen digitalizazioak. Lehen bai, lehen nekezagoa zen lana; artxiboetara joan behar zen, aurkitu nahi ziren izen-abizenen bila liburu guztiak banan-banan ikuskatu, bataio, ezkontza edo heriotza agirietan. Klik bakarrera egon daiteke soluzioa orain. Nolanahi ere, jakin behar da non eta nola bilatu informazioa, eta laguntza hori eskain dezakete genealogia elkarteek. Hainbat daude Euskal Herrian; horietako bi dira Antzinako eta GHF Genealogia eta Familien Historia. Hego Euskal Herrian lan egiten du lehenak, eta Ipar Euskal Herrian bigarrenak.
Gertuko arbasoen berri izateko, Erregistro Zibilera jo behar da; han, 1870eko hamarkada arteko agiriak biltzen dituzte. Hortik atzera, elizetako artxiboetan arakatu behar da, elizen ardura baitzen bataio, ezkontza eta heriotza agiriak betetzea. Nafarroan salbu, gainontzeko lurralde guztietan digitalizatuta daude agiri gehienak. Non eta nola bilatu jakinez gero, bost mende atzera egin daiteke, kasu gehienetan.
Horrek asko erraztu die bilaketa Euskal Herrian bizi direnei eta diasporakoei. Atzerrian bizi direnen jatorria bilatzen laguntzen dute genealogia elkarteek, Patrick Rezola GHFko lehendakariak azaldu duenez: «Diasporan bizi direnei laguntzen diegu, Iparraldean dituzten erroak aurki ditzaten. Hona datozenean, haien arbasoak bizi ziren lekuetara laguntzen ditugu».
Arrazoi ekonomikoak argudiatu ditu Nafarroako Eliz Artxiboak artxiboak ez digitalizatzeko. Erakundearen kalkuluen arabera, 2.800.000 euroko gastua luke prozesuak. EAEn, Eusko Jaurlaritzak Elizarekin egindako hitzarmen bati esker digitalizatu zituzten Araba, Bizkai eta Gipuzkoako artxiboak. Badago beste sustatzaile bat genealogian interes handia duena eta dirutza gastatu duena artxiboak digitalizatzeko: mormoien Eliza. Datu base ikaragarria bildu dute Utah estatuko (Ameriketako Estatu Batuak) gotorleku batean, eta informazio guztia sareratu dute, libre.
Historiaren istorioak
Baina zertarako edo zeren bila hasten da norbera bere genealogia arakatzen? Askotariko erantzunak daude. «Mujika guztiak jatorri beretik gentozen jakin nahi nuen», azaldu du Jean Fernandez Mujikak. «Aitaren heriotzaren ondoren hasi nuen ikerketa», adierazi du Rezolak. «Kasualitatez, arazo administratibo batengatik» hasi zen Joxemi Sanchez. Antzinako-ko kideak dira Fernandez eta Sanchez.
Conchi Aintziburu ere Antzinako-ko kidea da. Argentinako eskaera baten ondorioz murgildu zen genealogian, ahizpa Aliciarekin batera. Abizenaren jatorria jakin nahi zuen Mar de Platan bizi zen familia batek, eta horretan jarri ziren biak. «Bagenekien Nafarroan bi familia zeudela Aintziburu abizenarekin; bata, gurea, Iruñean, eta, bestea, Luzaiden; baina ez genekien ea loturarik genuen». Erregistroak erabiliz, historian atzera egiten hasi ziren, eta bi familien jatorria Iparraldean zegoela ikusi zuten, Baztanera mugitu zen zirujau batean. «Agirietan ez zuen herria jartzen, atzerritar edo frantsesa soilik; lan bila etorri zen mugaren bestaldetik, Arizkunera». Garai batean, abizena aldatu zuen arbaso hark, «Juan Iribarren y Aintziburu»; Inkisizioaren mehatxuaren eraginez, ziurrenik. Hori ziurtatzen duen agiririk ez dute aurkitu ahizpek, baina Iruñeko artxibozain batek azaldu zien iparraldetik zetozen askori higanot izatea leporatzen zietela. Bilatzen jarraitu, eta Gasteizko Sancho El Sabio fundazioaren bilduman La Genealogía Ainciburu izeneko agiria aurkitu zuten. Han jasotakoaren arabera, Nafarroara lekualdatu zen Aintzibururen aita Baigorriko (Nafarroa Beherea) zirujaua zen, eta haren ama, Ortzaizekoa, ondoko herrikoa. Beste aurkikuntza bat ere egin zuten Aintziburu ahizpek: XVIII. mendera arte familiarena izan zen etxea zegoen Ortzaizen, Aintziburia, hondakinetan. Hura erosi eta zaharberritu zuten.
Genealogia «izen eta datu zerrenda bat baino gehiago» dela diote beren familien jatorria bilatu dutenek. «Polizia ikerketa bat bezalakoa da: datu txiki batzuk topatzen dituzu, norbaitek idatzitako hitz bat…», azaldu du Fernandezek. «Historia handiaren istorio txikiak» ezagutu ahal izatea nabarmendu du Sanchezek: «Hari batetik tira, eta, erantzuna topatzen duzun bakoitzean, beste bi hari agertzen dira; galdera bati erantzuten diozun bakoitzean, beste bi galdera. Ez dago bukatzerik». Testuingurua osatzea da «lanik ederrena», bi genealogisten aburuz. Fernandezen hitzetan: «Pertsona bakoitzaren istorioa ezagutzea, haren lana, herria, izan zuten familia; haien bizitza, finean».
Ezustez beterik egon daiteke prozesua. Hego Euskal Herriko erroak ezagutzeko aukera eskaini zion Rezolari —Bordelen (Frantzia) jaioa da, eta Angelun (Lapurdi) bizi da—. Aitona Donostiakoa bazen ere, Parisera joan zen 22 urterekin, eta hamar urte geroago zendu zen. Haren anai-arrebak 36ko gerran hil edo desagertu ziren; ondorioz, Rezolaren aita umezurztegi batean sartu zuten, eta euskararen transmisioa eten zen. Jatorriaren bilaketak Altzagaraino (Gipuzkoa) eraman du.
Kanada, Madril, Messina
Historiaren pasarteetan barrena, Erdi Arora iritsi da Fernandez, XV. menderaino: Butron-Mujika leinura. «Kaparetasun auzien agiriak bilatzen hasi nintzen; abizen batek historia izan badu, errazagoa da». Guztiz zehazteke badu ere, abizenaren sorbururaino iritsi dela uste du: «Baliteke Juan Galindez Abendaño izatea lehen Mujika. Aramaioko Jauna zen haren aita, Joannes Roiz de Abendaño, eta Muxikako lursaila eskaini zion hari; Gautegiz eta Arteaga jaso zituen beste anaiak».
Amaren aldetik Gipuzkoako jatorria izan arren, Frantziakoa da Fernandez: Okzitaniako Tolosa ondoan bizi izan da orain lau-bost urte erretiroa hartu eta Hendaiara (Lapurdi) lekualdatu zen arte. Orduan hasi zen bere jatorriaren bila. Hainbat bitxitasun aurkitu ditu bilaketan. «DNA probak egin ditut Kanadako jendearekin eta Serapio Mujikaren [historialaria] ondorengoekin, familia beretik gatozen jakin ahal izateko, eta badirudi baietz, urruneko familia dut Kanadan! Kar-kar». Kristobal Kolonen bidaietaraino iristen dira Mujikatarren abenturak: «Adrian Mujikarekin izan dezakedan loturaren bila ari naiz, baina ez dut aurkitu. Kolonen bigarren bidaian parte hartu zuen, Hernando Gebara lehengusuarekin batera; Ordiziakoa zen. Errebelatu egin ziren, eta Mujika hilarazi zuen Kolonek».
Hamaika leku ezagutu ditu Sanchezek bilaketan. Amaren aldeko adarrak Euskal Herrian ditu sustraiak; aitarenak, baina, mugimendu handiagoa izan du. «Donostiako Udal Artxiboan Meltxor Arrieta herenaitonaren agiria topatu nuenean, zera ikusi nuen: lehen semea, Madrilen jaioa; bigarrena, Ciempozuelosen; hirugarrena, Gijonen [Espainia]; laugarrena, Zumaian; bosgarrena, Usurbilen [Gipuzkoa]. Zein ote zen nire herenaitonaren lana? Militarra? Guardia Zibila?».
Madrilera jo zuen informazio horren peskizan, eta trenbideko arkitektoa zela jakin zuen. Ez da aurkitu duen bitxikeria bakarra: Messinakoa da haren arbaso bat —gaur egun, Italia da; garai hartan, Aragoiko Koroa barneko Sizilia—. Lapurdiko emakume batekin ezkondu zen, baina urte gutxira hil zen, Cadizen (Espainia).
Telebista programa batzuek modan jarri dute genealogia gizartean. Lauren iritziz, baina, beti egon da interesa, eta azken urteotako digitalizazioak lanak erraztu ditu. Interes horren erakusle da Antzinako-k Donostian biharko antolatu duen mintegia, leku guztiak bete baitira.
Zuhaitz genealogikoa egiteko urratsak
EAE
http://dokuklik.snae.org. 1500. urtetik 1900. urtera arteko informazio zabala dago Euskadiko Artxibo Sistema Nazionalean.
Araba
www.justizia.net. 1870etik gaur arteko jaiotza, ezkontza eta heriotza agiriak Arabako Erregistro Zibilean aurki daitezke.
www.ahdv-geah.org. Agiri zaharragoak Gasteizko Elizbarrutiaren Artxibo Historikoan aurki daitezke. Webgunean une honetan kontsulta sistema berrezartzen ari dira; bitartean, informazioa eskatzeko: posta elektronikoz, info@ahdv-geah.org edo telefonoz, (0034) 945-21 38 71. Urduñako (Bizkaia) eta Trebiñuko konderriko datuak ere elizbarrutiko artxiboan daude.
www.jjggalava.es. Arabako Batzar Nagusien artxiboak 1502tik 1799ra bitarteko agirien datu basea du. Atarian, Publicaciones atalean klikatu.
Arabako Probintzia Artxibo Historikoa. Ehun urte baino gehiagoko notario agiriak eta nobletasunarekin, kaparetasunarekin eta odol garbitasunarekin lotutakoak kontsulta daitezke.
Bizkaia
www.justizia.net. 1870etik gaur arteko jaiotza, ezkontza eta heriotza agiriak Bizkaiko Erregistro Zibilean aurki daitezke.
http://internet.aheb-beha.org. Agiri zaharragoak Bizkaiko Elizaren Histori Arkibuan aurki daitezke.
Bizkaiko Foru Aldundiaren Agiritegi Historikoaren katalogoan eta Bizkaiko Probintzia Artxibo Historikoan ere hainbat agiri aurki daitezke.
Gipuzkoa
www.justizia.net. 1870etik gaur arteko jaiotza, ezkontza eta heriotza agiriak Gipuzkoako Erregistro Zibilean aurki daitezke.
www.mendezmende.org/eu/ Agiri zaharragoak Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoan aurki daitezke.
www.gipuzkoakultura.net Bergarako, Oñatiko eta Tolosako artxiboetan ere hainbat agiri daude.
Nafarroa
www.justicia.es. 1870etik gaur arteko jaiotza, ezkontza eta heriotza agiriak Nafarroako Erregistro Zibilean aurki daitezke. Baita Nafarroako bake epaitegietako telefonoak ere.
archivo@iglesianavarra.org. Iruñeko eta Tuterako Artzapezpikutza Artxiboa ezin da Internet bidez kontsultatu; bertatik bertara egin behar da, eta ezinbestekoa da ordua eskatzea; lau ordu erreserba daitezke hiruhileko bakoitzeko. Itxarote zerrenda luzea dago. Iruñeko telefonoa: (0034) 948-20 68 03. Tuterakoa: (0034) 948-40 21 60.
Nafarroako Errege Artxibo Orokorra. Hainbat gairi buruzko bilduma zabala dago.
Ipar Euskal Herria
earchives.le64.fr. Genealogiarekin lotutako agiri gehienak helbide berean bila daitezke.
Beste iturri batzuk
www.familysearch.org. Datu base zabala dute mormoiek: CD formatuan saltzen dituzten Vital Records Index Western Europe izenekoak.
BBVAko Artxibo Historikoak. 1850etik gaur arteko bilduma du bankuaren fundazioak. Ordua eskatu behar da.
www.euskomedia.org. Eusko Ikaskuntzaren Euskomedia atarian euskal bibliografiari buruzko bibliografia kontsulta daiteke:
Sancho El Sabio fundazioak XVI. mendetik 1939ra arteko bildumak ditu.
www.libertyellisfoundation.org/passenger. 1892 eta 1954 artean AEBetara emigratu zutenen datuak.
http://cemla.com/buscador/ . Argentinara 1800 eta 1960 artean emigratu zutenen datu basea, CEMLA Centro de Estudios Migratorios Latinoamericanos elkartea.