Gorka Erostarbe / 2013-03-08 / 733 hitz
Miren Agur Meabek ‘Kristalezko begi bat’ plazaratu du, helduentzako lehen nobela, «autoimitazioaren» generoa landuz.
Idazlea eta pertsonaia nagusia pertsona bera dira, nahiz eta asmaziorako lekua ere baden.
Idazlea eta pertsonaia bera dira Kristalezko begi bat liburuan (Susa), Miren Agur Meabek helduentzako idatzitako lehen nobelan. Idazleak berak egin du galdera ahots goraz, aurkezpenean. «Autofikzioa da? Autobiografia da?». Betiko koskarekin egingo du topo irakurleak. Liburuan badira zenbait esaldi funtsezko auzia argitzeko, Meaberen beraren esanetan: «Aitorpen biografiko egiazkoa bezain iruzurtia egin dut». Ez du, hortaz, liburu autobiografiko hutsa egin. «Niretzat, egokiagoa da autoimitazio edo self-imitation kontzeptua. Alegia, abiapuntu esperientzia errealak izan arren, kontakizuna itxuratu eta moldatu egin da, zati batzuk asmatu, simulatu… Gakoa ez da errealitatearekiko leialtasuna, baizik eta errealitatearen mimesia. Laburrean esateko, pertsonaia ni naiz, baina ez naiz beti ni, eta ez naizenean, nire antza dauka, edo nire estiloan jokatzen du».
Hausturak eragindako minetik ihesi, Meibik —liburuko protagonista eta idazlearen beraren goitizena, edo «abizenaren aldaki desitxuratua»— bolada baterako alde egingo du adiskide batzuek Landetan laga dioten etxera. Duna baten gainaldean eraikita dago Le Rayon Vert; han, idazten hartuko du sosegua, bizitzako galerei, bere izateari, desamodioari eta askatasunari, idazkuntzaren zentzuari buruzko gogoetak paperera ekarri ahala. Honela dio liburuko kontrazalak: «Emakume baten mintzoa adituko duzu liburua zabaltzeaz batera: begi bat galdu nuen nerabezaroan; minbiziz hil zitzaidan ama; dibortziatua naiz eta seme bat daukat; lantokian kontua eskatu nuen iaz, orain enkarguzko lanak idaztetik ateratzen dut bizibidea; berriki utzi egin dut maite-laguna eta harrezkero gaixotua nago…».
Liburuari izenburua ematen dion beirazko begiak azaltzen du, aldez edo moldez, idazleak liburua idazterakoan erabilitako estrategia, ispiluen jokoa: «Kristalezko begia ez da benetako begia. Benetakoaren kopia errealista bat baizik. Artifizio literario bat eraiki dut, zeinaren zutarriak askotarikoak diren… Bizi izandakoak, ustez bizi izandakoak, bizi nahi izandakoak, bizi gabekoak… esperientzia benetakoak nahiz alegiazkoak. Paperezko ni bat sortu da hezur-haragizkotik aparte, baina paperezko ni hori, nire ni-en proiekzioen batura da». Idazlea testuen produktua da, testuak idazlearen produktu diren hein berean.
Idazlearen eta protagonistaren kristalezko begiak narrazioaren leitmotivaren funtzioa ere betetzen du. Aldian-aldian agertzen baitira begiaren inguruko jakingarriak, «batzuk kirurjikoak, besteak terapeutikoak, psikologikoak, estetikoak, sinbolikoak… jarraian kontatuko denarekin lotura esplizitu edo inplizituak eskainiz. Errepikapen horrek, begia tarteka agertze horrek, erritmoa ematen dio kontakizunari».
Argumentu sinplea, gaiak ez
Protagonistak 51 idaztaldi edo atal «mamitu» ditu bere koadernoan. Beraz, work in progress baten aurrean izango da irakurlea. «Formatu horrek, lehen pertsonaren erabilerak, eta harian harian gauzatuz doan koaderno pribatuaren itxurak egiantza ematen dio kontaerari». Eta azken atalean azalduko da liburuaren helburua. «Argumentu sinple bat, esaldi zehatz eta logikaz trenkaturiko paragrafo baurretan ematea, neure bizipenen bermearekin, eta itxaropenaren bulkadarekin».
Idatziz egingo du bizitzaren aurrera liburuko protagonistak, lehenik bere galeren zerrenda eginez, eta hiru idazleren aipuek, liburuaren hasieran agertzen direnek, akuilaturik. Marguerite Yourcenar frantsesezko idazle belgikarrarena da lehena: «Begia ez da meatzari bat, dio Virginia Woolfek, ez urpekari bat, ezta altxor ezkutuen bilatzaile bat ere. Begiak emeki flotatzen du ibaiaren mende». Bigarrena, Petrarca idazle klasikoarena da: «Zenbat maite duen esan dezakeenak ez du asko maite». Eta, J.M Coetze idazle hegoafrikar garaikidearena, hirugarrena: «Eta denok bagara fikzioen sortzaileak? Eta denok asmatzen badugu etengabe gure bizitzaren historia?».
Miren Agur Meaberen ibilbide literarioaren poesia eta gazteentzako narratiba izan dira gailen. Bitsa eskuetan (Susa, 2010) poema liburuan, orain artean kaleraturiko azkenekoan ere, zantzu autobiografikoak agerikoak ziren, eta Meibi izenaren aipamena agertzen zen. Ez da literarioki biluztu den aurreneko aldia, beraz. Biluzteak bere arriskuak izan ditzakeela uste du Meabek, baina idazle bakoitzaren estrategiaren baitan kokatzen du, biluztasuna zenbateraino azaldu edo ez: «Biluztasunak ematen du beldurra, baina beldur handiagoa ematen dit niri biluztasun horri etekin literariorik ez ateratzeak. Niretzat askoz ere inportanteagoa eta zailagoa da, biluztea baino, biluzten naizenean adierazi nahi dudana adieraztea, zehaztasunez eta zintzotasunez. Dena dela, biluztasunarena konstante bat da nire obran. Aurreko lanetan ere ni poetikoa eta ni biografikoa beti etorri izan dira bat». Kazetariaren galdera dator horrekin loturik. Arriskurik ez nolabaiteko exibizionismoan erortzeko? Eta egilearen erantzuna: «Ez naiz biluzten exibizionismoz, baizik eta hori egitean neure burua ulertzen ikasten dudalako».
Gorka Arrese Susako editorearen hitzetan, «pintoreak autoerretratua margotzen duen gisan» idatzi du Miren Agur Meabek nobela. «Pintoreek ohikoa dute, bizitzan behin, gutxienik, autoerretratuak egitea, idazleek ez dute hain ohikoa, eta gutxiago euskal literaturan, oso urriak dira kasuak. Hala ere, idazlea ispilu bakar baten aurrean jarri beharrean, ispilu diferenteen aurrean jartzen da liburu honetan». Ispilu diferente horiek askotariko gaiez hitz egiteko aukera ematen dio Meaberi, asko baitira eta «konplexuak»: desamodioaren mina, adiskidetasunaren balioa, idazkuntzari buruzko gogoeta, min pertsonaletik etekin literarioa ateratzearen zilegitasuna, askatasunaren bilaketa…