Pakito Ganbelai / 2017-01-24 / 476 hitz

Zuberoako pastorala ezagunagoa da maskarada baino.  Hego Euskal Herriko gazte askok zein heldu dezentek ez dute ekimen kultural honen berri, eta labur bada ere, galdera honi labur erantzutea otu zait: Zer dira maskaradak?

Antzerkia inauterien jaiak bertan hartzen duen formaren errepresentazio nagusia da. Bertsoek, dantzek eta kantuek pisu berezia daukate ikuskizunean, eta narrazioa beti pertsonaia zehatz batzuekin antzezten da. Urtero herri ezberdin bateko gazteek hartzen dute maskarada antzezteko ardura. Aurtengoak Zuberoako Pettarreko sei herriren artean egingo dituzte. Igandean hasiko dira Ezpeizen, eta apirilaren 30ean Ürrüstoin bukatu arte hamabost emanaldi egingo dituzte.

Diotenez maskarada XVI. mende inguruan hasi zen Zuberoan, eta betidanik izan dute presentzia tokiko ofizioek, pertsonaien azaletik.  Hogeita bost lagun inguruk osatzen dute antzezpena, eta bi alde antagonistetan banatzen dira: gorriak eta beltzak. Gorriak dotoreak dira, garbiak, ordenatuak; eta beltzak, noski, builosoak, mozkorrak, zikinak eta barrabasak. Bi taldeak fanfarreak banatzen ditu,  haize eta perkusiozko musika tresnez osaturiko musika banda.

Barrikadak, dantzak, kantuak eta jan-edanak goiz osoan errepikatzen dira auzoz auzo. Ofizioa arratsaldean izan ohi da.

Saio honetan pertsonaia bakoitzak bere antzerki-dantza saioa egiten du, bere ofizioa eta rola ardatz duen antzerkia eskainiz.

Pertsonaiak eta ofizioak

• Marexalak: Zamalzaina ferratu behar dute. Hasieran gaizki eginen dute, eta ongi gero.
• Khestuak: Zamalzain zaldiaren zikiratzea antzezten dute.
• Txerrero, Gathuzain, Kantiniersa, Zamalzain eta Entseinaria: Gabota dantza egiten dute, biribilean egiten den dantza korala.
• Xorrotxak: Plazan sartu, abestien bitartez agurtu eta Jaunaren ezpata zorroztea izanen dute lantegia.
• Buhameak: Plazan sartzen dira zarataka. Beren zurezko ezpatak erabiliz dantza basa egiten dute eta, ondoren, nagusia bere balentriak adieraziz plazan zehar ibiliko da.
• Aitzindariak: Nagusien aurrean godaleta bat kokatu eta bakoitzak, haren gainean, Godaleta dantza egiten du. Oso dantza zaila da, dantzari bakoitzak godaletaren gainean salto egin behar duelako, hura bota barik.
• Kauterak: Gutxienez lau galdaragilek antzezten dute, tartean Kabana patroia eta Pitxu mutila. Plazan zarata handia atereaz sartzen dira.
• Batzuetan Jauna-Andereak eta Laboraria-Laborarisak beren dantza izaten dute maskaradaren barruan.

Dantzak

• Barrikada haustea. Plazari itzulia egin eta ondoren, gorriek banan-banan (edo talde txikietan) dantzatzen dute. Beltzek beren estiloko sarrera egin, eta azkenik txorrotxek kantuekin borobiltzen dute barrikadaren haustea.

• Gabota. Aitzindariek egiten duten dantza da (Txerrero, Gathuzain, Kantiniersa, Zamalzain eta Entseinaria), gehienetan borobilean, baina lerro irekian ere bai.

• Bralea soka-dantza da, eta hiru zati ditu:
  • Kontrapasa. Pertsonaiek 2/4 aldiko konpasa duen doinua, kate irekian dantzatzen dute, Jauna buruan eta Laboraria atzean. Entseinaria aurrean doa zuzenduz eta bandera eskuz aldatuz. Txerrero, Gathuzain, Kantiniersa eta Zamalzainek biribil barruan dantza egiten dute elkarrekin.
  • Braletik jauzia: Hasieran pertsonaia guztiek ez dute dantzatzen, Entseinaria eta nagusiak tartean. Gero, bakoitzak bere abilezia erakusten du banan-banan.
  • Karakoiltzia: Katean dantzatzen den dantza geldoa da, pauso bakarra duena. Entseinaria da zuzendaria.

• Godalet-dantza: nork bere dantza-urratsak egiten ditu ardoz beteriko edalontzi edo godalet baten inguruan eta gainean. Zamaltzaina izaten da azkena. Bere saioari bukaera emateko edalontziaren gainera igo eta oin baten gainean gelditzen da, besteaz gurutzea seinalatzen duen bitartean.

• Dantza-jauziak.

Bideoa

*Iturriak: Euskal Kultur Erakundea, Wikipedia, Dantzan…