Iñaki Lopez de Luzuriaga / 2017-09-03 / 621 hitz
Montreal Quebeceko hiri handiena da, Société Notre-Dame de Montreal misiolari konpainia frantsesak sortu zuen hiria (“Ville-Marie”), bertako biztanleak kristautu eta bertan herrixka bat sortzeko. Ordurako, baina, euskaldunak aspaldi helduak ziren San Laurendi itsasadarrera. 2017ko udan, Wikimaniatik atera eta katalan batek eta euskaldun bik kontrako bidea hartu genuen ibaian behera Quebec Hiriraino.
01. Gure auzoa beti deitu da horrela?
Ez. Gure auzoa eraiki den lurren lehenbiziko izena Urrutia izan zen (1255. urtea) –euskara zaharrean ‘ugaldeaz bestaldean dagoena’– eta Kaskalleta (1291) –‘kaskailu ugariko lurraldea, eremu harritsua.– Magdalena ahaztu gabe, zubiaren eta ondoko lurren izena. Auzoaren gaurko izena 1774. urtetik aurrera dokumentatzen da toki-izen bezala.
02. Zergatik deitzen da Txantrea gure auzoa?
Urrutiako eta Kaskalletako lurretan katedraleko txantreak ondasun askotxo zituelako, ardantzeak batez ere.
03. Orduan, zer esan nahi du Txantrea izenak?
Txantrearen esanahia “xantrea” edo “txantrea” da. Txantre hitzak jatorri frantsesa du eta hitz hori bai gaztelaniak eta baita euskarak ere mailegu bezala hartu zuten katedraleko koroa zuzentzen zuen pertsona izendatzeko. Garrantzi handiko dignitate bat zen, zeinak gaztelaniaz chantría izena hartzen zuen eta euskaraz xantregoa.
04. Toki-izen frantsesa da?
Ez. Euskarak eta gaztelaniak mailegutzat hartu zuten hitz hura, baina toki-izena ez da frantsesa, “futbol zelaia” toki-izen ingelesa ez den bezalaxe.
05. Gaztelaniazko toki-izena da?
Ez. Espainiako toponimia aztertu dugu eta maiz aurkitu ditugu beste katedraletako txantreekin lotutako toki-izenak. Leku horiek guztiek El Chantre –pertsonari dagokionetan- edo La Chantría –dignitateari edo karguari dagokionetan– izenak hartzen dituzte. Baina inon ere ez dugu “Chantrea” aurkitu.
06. Euskal toki-izen bat da?
Bai. Euskarazko hitzak dira txantre edo xantre, gaztelaniaz chantre esaten den bezala. Beraz, toki-izena euskal hitz horretaz eta –a artikuluaz osaturik dago: Txantre-a. Ezinezkoa da azaltzea Txantrea gaztelaniazko chantría-tik abiatuta. Inolaz ere ez da toki-izen hibrido bat, ez gaztelania-euskarazkoa, ezta frantsesa-euskarazkoa ere; hain zuzen ere txantre hitza euskal hitz bat delako, chantre gaztelaniazko hitza den bezalaxe. Bi hizkuntzotan, hori bai, frantsesetik hartu zuten mailegu hura. Halaber, Nafarroako eta Gipuzkoako hainbat toki-izenek argi erakusten dute Txantrearen jatorri euskalduna: Txantrelarre (txantrearen belardia) Uharte Arakilen; Txantresoroak (txantrearen soroak edo alorrak), Etxauribarrean; Txandrenea, Hernanin eta Arantzan, eta Txantrenea, Irunen edo Beran, ‘txantrearen etxea’…
07. Eta Txandrea?
Gure auzoa sortu zenean, izendapen herrikoi hori ematen zitzaion. Harrigarria da ahoskera hori bakarrik euskaratik azal daitekeelako eta, gainera, Iruñean 1732. urtean jada dokumentatzen delako: Txandregaña. Baita Hernanin eta Arantzan ere: Txandrenea.
08. Orduan, nola idatzi beharko litzateke toki-izena?
Nafarroako Gobernuak 100.000 toki-izen nafarren ortografia arautzeko erabili zituen arauei jarraikiz, Txantrea idatzi beharko litzateke.
09. Zein da une honetan auzoaren izendapen ofiziala?
Txantrea.
Nafarroako Gobernuak horrela ebatzi zuen 212/1992 Foru Dekretuan. Han erabaki zen Txantrea zela auzoaren izendapen ofizial bakarra, eta ordutik hona inork ez du Foru Dekretu hura ezeztatu.
10. Zer egin behar dute Txantreako kolektiboek Iruñeko udalak izendapen ofizial bakarra erabil dezan?
Txantreako kolektiboek honako hau eskatu dute era ofizial batean: “Berretsi dadila Txantrea dela auzoaren izendapen ofizial bakarra, euskaraz zein gaztelaniaz; Nafarroako Gobernuak 1992. urtean ebatzi zuen bezala”.
Kattalin Barber / 2017-06-02 / 792 hitz
Urte asko egin ditu Peio J. Monteano Nafarroako Artxiboko goi teknikariak (Atarrabia, 1963) euskararen gaia aztertzen eta jorratzen. XVI. mendean Nafarroako biztanleriaren %80 euskaraz bizi zela ondorioztatu du “El iceberg navarro, euskera y castellano en la Navarra del siglo XVI” (Nafar izozmendia, euskara eta gaztelania XVI. mendeko Nafarroan) izenburuko bere azken liburuan (Pamiela, 2017). Lan horretan jasotakoez egin du gogoeta.
Ainhoa Larrabe Arnaiz / 2017-03-19 / 1592 hitz
Aldatzen ari da Euskal Herrian Paleolitoak izan duen mapa. Azken hamarkadetako aurkikuntzek zalantzan jarri dute historiaurreko historiografiak euskal lurraldeetan marraztutako «hutsunea». Labar artea duten leizeak dira horren adibide: hamazortzi aurkitu dira 2000. urtetik hona.
Edurne Elizondo / 2017-03-10 / 786 hitz
Ekintzaile politikoa izan zelako. Gorzako eskolan egiten zuen lanaren bidez etorkizun hobe baten aldeko arma bilakatu nahi izan zuelako hezkuntza. Konpromisoa hartu, eta jendaurrean defendatu zuelako; sutsuki, gainera. Horregatik atxilotu zuten Camino Oskotz, 1936ko uztailaren 31n; horregatik bortxatu zuten; eta horregatik hil zuten, urte bereko abuztuaren 10ean. Espetxetik atera, eta Urbasako Pilatoren Balkoira eraman zuten; handik behera bota omen zuten maistraren gorpua. 26 urte zituen; Alderdi Komunistakoa zen; UGT sindikatuko Hezkuntza Federazioko eta Nazioarteko Laguntza Gorriko kide; maistra errepublikazalea.
Arantxa Elizegi Egilegor / 2017-01-26 / 684 hitz
1977ko urtarrilaren 26an, Iruñeko Udalak osoko bilkuran bozkatu eta onartu zuen ikurrina balkoian jartzea, Espainiako bandera nazionalaren, Nafarroakoaren eta Iruñekoaren aldamenean. Egun batzuk lehenago, Espainiako Gobernuak legezkotzat jo zuen ikurrina, baina soilik Araba, Bizkai eta Gipuzkoan.
Mikel Garcia Idiakez / 2016-11-14 / 322 hitz
Gaurko egunez, duela 56 urte, lehen aldia izan zen soilik zurientzako ikastetxe batean ume beltz bat eskolatzen zutena AEBetan. Neskatoak polizia federalak lagunduta joan behar izan zuen hasierako hilabeteetan, oihu, pankarta eta irain artean hartzen zuten herritarrek, gauzak botatzen zizkioten, eta gurasoek seme-alabak atera zituzten ikastetxetik. 6 urte baino ez zituen Ruby Bridges-ek.